باکتریوز فندق  Xanthoтonas corylina

باکتریوز Xanthoтonas corylina

فندق بیماری جدیدی است که علائم آن در باغستانهای بارور فندق متفاوت است، اما زیان آن در باغستانها در مقابل خسارتی که به خزانه کاری های فندق می زند ناچیز است. این باکتری، نخستین بار روی قلمه های فندق و روی میوه های نکروزی به خصوص در رقم فرتیل دو کوتارد در سال ۱۹۷۴ در بردو دیده شد و سبب نگرانی و مطالعه پژوهشگران در سایر خزانه کاری های عمده و موجب دقت و پیگیری بیشتر در شناخت علائم، تشخیص و پیشگیری از انتشار و محدودساختن سرایت آن شد.

علائم بیماری در خزانه کاری

علائم این بیماری در آغاز روی قلمه های خوابانیده شده در زمین در اطراف کُنده مادری نخست، درحال ریشه زدن و سپس روی شاخه های خشبی نشده علفی دیده می شود.

در بهار، پس از بیداری، ابتدا جوانه های چوب محو می شوند و بعد شاخه های جانبی نکروزی می شوند و خیلی سریع به خشک شدن نهال می انجامند.

در بعضی موارد نکروز به ساقه اصلی نهال حمله می کند و در خرداد و تیر سبب ظهور شانکرهای سطحی روی آن می شود. در این مرحله پوست گیاه شکاف های سطحی و برای پیدا می کند. در سایر موارد، بافت های نکروزی فقط محدود به پوست خارجی نهال است، اما در مواقع حاد، این باکتری با تکثیر سریع، سبب تشدید و تسریع در خشک کردن تمام یا قسمتی از نهال ریشه بسته در خاک می شود و به تدریج به پایه  مادری سرایت می کند.

نخستین علائم آلودگی روی نو جستهای خشبی نشده در خردادماه، به خصوص روی  جوانه های نوروییده در طول ساقه یا در نوک آن ظاهر می شوند. نکروزها ظاهر مشخصی به رنگ قهوه ای تیره دارند که با رنگ سبز بافت گیاه تفاوت محسوسی دارد و بعضی اوقات تارهای نکروزی به طول چندین سانتیمتر روی ساقه یا روی برگ های در حال رشد نیز دیده می شود که در این حالت اغلب ساقه را از محل نکروز می شکنند.

علائم تشخیص در باغ

 خسارت بیماری در باغ های فندق (با کمی تفاوت) شباهت زیادی به خسارت آن در خزانه کاری ها دارد. به این صورت که محو جوانه های چوب و خشکیدگی نو جستهای غیر خشبی (علفی) در درختان فندق، بر اثر ظهور شانکرهای پیشرفته ، سبب شکسته شدن ساقه های یکساله و خشکیدن شاخه هایی می شود که بزرگتر و به راحتی قابل دیدن هستند.

بیماری نکروز روی درختان جوان می تواند شاخه های سالم را حتی به بلندی 10 تا 100 سانتیمتر خشک کند.

قابل توجه است که شانکر، به ندرت به بازوها یا به تنه درخت فندق حمله می کند اما در صورت سرایت آنها را نیز  می شکند.

بیماری باکتریوز در صورت حمله به غنچه میوه و سرایت میوه  به داخل گیربانه ها، رنگ شیشه ای شفافی به خود می گیرد.

اهمیت و گسترش بیماری

چنان که اشاره شد، بیماری باکتریوز فندق، بیشتر به نهال های نوکاشت یا به قلمه های خوابانیده شده حمله می کند. تدابیر و تیمارهایی که از سال ۱۹۷۵ برای پیشگیری از سرایت و گسترش این باکتری پیشنهاد و عمل شده، ظاهراً طوری مؤثر بوده اند که آلودگی ها در اغلب خزانه کاری ها به طور چشمگیری کاهش داشته اند. سرایت این بیماری به باغهای فندق نباید باعث تعجب شود، زیرا نهال های انتخابی معمولاً از خزانه هایی تهیه می شوند که قبلاً آلوده بوده اند.

 میزان خسارت باکتریوز فندق در خزانه های مورد بازدید حدود 52000 اصله در سال ۱۹۷۵ و 62000 اصله در سال ۱۹۷۶ گزارش شده است. با آنکه برآورد بیماری باکتریوز کار آسانی نیست، با وجود این، به کاهش تولید محصول در امریکا و ضایعات آن تا ۱۰٪ گزارش شده است.

زییست شناسی باکتریوز

نشریه میلر و همکاران در سال ۱۹۴۹ مجموعه ای از مشاهدات دقیق و ارزشمندی ارائه داده که تا حدودی چرخش زندگی این بیماری را روشن کرده است:

-  چنانچه این باکتری از راه زخم به درختی تزریق شود، آلودگی از شهریور تا اسفند در بافت گیاهی ظاهر می شود و اگر گرد این باکتری روی درخت پاشیده شود، علائم ظهور آن از شهریور تا آبان ماه است.

- این باکتری از راه روزنه های گیاهی وارد جوانه، برگ و نوجستهای سال می شود و سرایت بیماری را روی شاخه های یک تا چهار ساله از این راه یا از راه زخم هرس و یا جوانه و برگ و جستهای آلوده تسریع می کند.

-  باران یکی دیگر از عواملی است که در گسترش و انتشار این آلودگی، نقش بسیار فعال و تأثیر بسیار مستقیمی روی تکثیر و پخش باکتریها در بافت گیاهی دارد.

- گرمای حدود 20°C نیز دوره  کمون باکتریها را به حداقل مدت کاهش می دهد. با آنکه نکات بسیاری هنوز از چگونگی زندگی این باکتری نامعلوم مانده است، اما نتایج به دست آمده از بررسی های انجام شده وجود این باکتری را روی برگ، در طول دوره  رشد گیاهی، از یک تا صد میلیون، در هر برگ نشان داده اند. باوجود داده های به دست آمده، باید برای روشن تر شدن نقش جوانه ها، شانکرها و دوره  کمون باکتریها از سالی به سال دیگر مطالعات و آزمایشهای بیشتری در این زمینه انجام بگیرد.

روش مبارزه

روشهایی که تاکنون برای مبارزه با شیوع این بیماری پیشنهاد شده، درواقع همان روشهایی هستند که به تازگی

 در امریکا توصیه شده اند. اهم مشکلات هنوز در سطح خزانه کاری های فندق مطرح است، زیرا (چنان که قبلاً اشاره شده) اکثر آنها به این بیماری مبتلا و آلوده شده اند؛ برای حفظ و سالم نگهداشتن نهال ها، باید پس از مشاهده  نخستین کانون فساد، کلیه کنده های کهنه و آلوده را بلافاصله و بدون استثنا از زمین بیرون بیاورند و نابود کنند؛ چون این کار از نظر اقتصادی مشکل است، لذا رعایت نکات زیر توصیه می شود:

• حذف قطعی و کامل کلیه جوشهای خوابانیده شده حامل علائم آلودگی؛
• محو جوانه های چوب، شانکرها و خشکیدگی جستهای علفی به نحو مکانیکی ؛
• لزوم بازدید مکرر و مداوم از جستهای جوان یا پاجوشهای انتخابی برای خوابانیدن در سال بعد.
• حذف جستهای آلوده و مشکوک و سوزاندن فوری آنها پس از قطع از درخت؛
• خوابانیدن هرچه دیرتر پاجوشها زیر خاک، زیرا مشاهده های عینی نشان داده اند که انجام این عمل در آغاز ماه های بهمن به علت حساسیت شدید بافتها در این فصل نسبت به آلوده شدن یا سرایت، رشد و شیوع این بیماری را تسریع می کند؛
• قطع و حذف سیستم آبیاری بارانی به منظور جلوگیری از ایجاد خرد اقلیم مناسب که عامل عمده تکثیر و رشد و نمو سریع این باکتری است؛
• هوا دادن به کنده های مادری با عملیات زراعی و مکانیکی؛
• کاهش تعداد قلمه ها هنگام کاشت و افزایش فاصله بین آنها؛
• کم کردن میزان سرایت بیماری با محلولپاشی روی برگها به وسیله ترکیبات مسی (۲۰۰ گرم ماده فعال در یک صد لیتر آب) در تمام سطح خزانه، یک بار قبل از بیداری گیاه، سه بار هنگام خوابانیدن پاجوش ها زیرخاک، ۴ تا ۵ مرتبه در پاییز از شهریور به بعد هر ۱۵ روز یک مرتبه؛
• سرانجام کاهش شدت شیوع بیماری در باغهای فندق با حذف شاخه های حامل شانکر و زخم بندی محل هرس و محلول پاشی (طبق فرمول پیوست در آخر این فصل) و ضد عفونی کردن کلیه ابزار، وسایل و ماشی نهای باغبانی و غیره.