تنوع ژنتیکی گیاهان، به دلیل کاربرد روزافزون و یکنواخت از پایهها و ارقام اصلاح شده محدود شده است و در ارقام بومی نیز در حال کاهش است (Doebley, 1989). لذا بررسی تنوع ژنتیکی یک گونه، در تهیه و اداره ژرم پلاسمها، تهیه برنامههای اصلاحی، تکامل گونه، ردهبندی و بسیاری مسائل دیگر اهمیت دارد.
دلیل بررسی تنوع ژنتیکی در سطح گونه، ارزیابی ارتباط درجه تغییرات تکاملی با میزان تنوع ژنتیکی مشاهده شده است.
مطالعه تنوع فنوتیپی و ژنوتیپی برای شناسایی ژنوتیپهای مشابه به منظور حفظ، ارزیابی و استفاده از ذخایر ژنتیکی، مطالعه تنوع ژرم پلاسم قبل از شروع برنامههای اصلاحی و ژرم پلاسمهای اصلاح شده بسیار اهمیت دارد. به طوری که تعیین سطح تنوع ژنتیکی در گونههای گیاهی، در جهت انتخاب والدین در برنامههای اصلاحی و حداکثر بهرهوری از پدیده توانمندی دورگ (Heterosis) اهمیت شایانی دارد (Goldstein et all., 1999).
تعیین ترکیب ژنتیکی گیاهان و قرابت بین آنها براساس ارزیابی برخی صفات مرفولوژیکی، زراعی، ژنتیکی و گاهی با بررسیهای شیمیایی آنها انجام میگیرد.
ارزیابی نمونهها میتواند با توجه به هدف استفاده از ژرم پلاسم صورت گیرد، که جنبههای اگرونومیکی، پاتولوژیکی، مورفولوژیکی، سیتولوژیکی، بیوشیمیایی و مولکولی از جمله آنها است.
کسب اطلاع از فواصل ژنتیکی، در بین افراد یا جمعیتها و آگاهی از روابط خویشاوندی گونههای مورد نظر در برنامههای اصلاحی، امکان سازماندهی ژرم پلاسم و نمونهگیری مؤثرتر از ژنتوتیپها را فراهم میسازد.
برای بهرهوری از منابع ژنتیکی با حداکثر کارآیی، شناخت مواد ژنتیکی نگهداری شده ضروری است. برای حفاظت از ذخایر ژنتیکی موجود، روشهای مختلف جمعآوری ژرم پلاسم به کار گرفته میشود و نگهداری از این ژرم پلاسم نیز به شیوههای حفاظت در زیستگاه طبیعی (Insitu conservation) و حفاظت در برون جا (Exsitu conservation) نظیر حفاظت انجمادی (Cryposervation) صورت میپذیرد. اما ظرفیت بانکهای ژنی در دنیا محدود است (ارزانی، 1383)، و لازم است که با استفاده از برنامههای دقیق تعیین تنوع ژنتیکی و انتخاب هدفدار نمونهها، حجم جمعآوری و نگهداری ژرم پلاسمها را متناسب با ظرفیت موجود بانکهای ژنی اختیار نمود. بررسیهای دقیقتر از روابط ساختاری و هویت ژنتیکی گیاهان در بانکهای ژنی، مدیریت مؤثر آنها را برای محققان آسانتر خواهد کرد (Goldstein et all., 1999).
اهمیت گونههای وحشی بادام
این گونهها دارای صفات ارزشمندی چون مقاومت به شرایط نامساعد محیطی و افات و بیماریها هستند که میتوانند برای اصلاح بادام مد نظر قرار گیرند.
جدول: مشخصات برخی از صفات در گونههای وحشی بادام
|
بخش |
نام گونه |
نوع کاربرد اصلاحی |
|
Amygdalus Spach |
Prunus dulcis (Mill.) D. A Webb) |
مقاومت به آفات و بیماریها در هلو |
|
|
Prunus argentea (Lam.) Rehd. |
خودسازگاری و مقاومت به سرمازدگی بهاره، |
|
|
Prunus kuramica (Korsh.) Hand. –Mazz.. |
خودسازگاری، عادت رشد و مقاومت به سرمازدگی بهاره در بادام |
|
|
Prunus kuramica (Korsh.) Kitam. |
خودسازگاری و مقاومت به بیماریها در بادام |
|
|
Prunus webbii (Spach) Vierh |
خودسازگاری و عادت رشد در بادام |
|
Chameamygdalus Spach |
Prunus petunikovii (Litv.) Red. |
مقاومت به آفات و بیماریها در بادام |
|
Leptopus Spach. |
Prunus tangutica (Batal.) HaKoehne |
مقاومت به آفات و بیماریها در بادام |
|
Spartioides Spach. |
Prunus scoparia (Spach) Schneider |
مقاومت به خشکی در بادام |
گونههای وحشی بادام یک نقش اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی را در برخی از مناطق ایفا میکنند. در حقیقت این درختان برای اهالی بومی بسیاری از مناطق دارای مصارف متفاوتی از جمله مصرف میوه، فروش آن برای استخراج روغن و مصرف چوب آنهاست. این درختان در برخی اراضی در کنترل فرسایش نیز مؤثر هستند.
یکی از مصارف اصلی این گونهها، کاربرد آنها به عنوان پایه برای بادام و آلو برای کنترل رشد تاج و مقاومت در برابر خشکی به ویژه در شرایط دیم میباشد (Rahemi, 2002). گونههای وحشی بادام به صورت سنتی از 300 سال پیش در برخی از مناطق فارس به عنوان پایه بادام کاربرد دارند (مردانی و راحمی، 1384) و امروزه کاربرد این پایهها علاوه بر آن استان در استانهای کرمان، بوشهر و هرمزگان هم مشاهده میشود (Rahemi and Yadollahi, 2006). گونههایی که به عنوان پایه کاربرد دارند، شامل گونههای ذیل میباشند: