مقدمه
ریشه، اندام اصلی جذب مواد غذایی است. در اغلب گیاهان آوندی، ریشه عضوی است که در ریز خاک قرار میگیرد. برخی از گیاهان در بیرون از زمین نیز ریشه تولید می کنند . وقتی درختی ضعیف می شود، احتمال آن می رود که ریشه ی آن ناسالم است.
وظیفه ی ریشه
ریشه، سه وظیفه ی مهم دارد:
1) محکم نگه داشتن و استقرار کامل درخت در زمین. 2) جذب و انتقال آب و مواد غذای محول. 3) ذخیره کردن مواد قندی برای تأمین انرژی مورد نیاز گیاه.
الف) استقرار درخت
برای استقرار درخت در خاک و جلوگیری از افتادن ان ، ریشه ها باید به طور افقی و عمودی ، ریشه کنند.
ریشه ی بعضی از درختان ممکن است چندین متر در عمق خاک نفوذ کند.
ب) جذب و انتقال آب و مواد غذایی
نوک ریشه های سالم ، ضخیم و سفید است. این بخش از ریشه ، فعالترین قسمت ریشه است. نباید به گیاه بیش از مقداری که توصیه شده و یا زمانی که ریشه ها فعال نیستند، کود داده شود. آبیاری طولانی برای شستشوی نمک اضافی خاک، کار مناسبی است.
برای ریشه و باردهی مناسب درخت، باید ریشه های سالم و قوی باشد.
ج) ذخیره مواد قندی
ریشه های پیر و ضخیم، قند ها را از برگ ها انتقال داده و آن ها را به تمام اندام های گیاه که برای رشد به آن نیاز دارد مانند ، خود ریشه می رساند. اواخر تابستان و پاییز ، زمانی که رشد درخت کم و متوقف می شود، بافت آبکشی (Phloem) با وجود قندهای اضافی ، درشت تر شده و این مواد برای کمک به رشد گیاه ، تا بهار در آنجا ذخیره می شود.
انواع ریشه
ریشه های درختان میوه بر دو دسته اند : (( ریشه ی راست)) و (( ریشه ی افشان)). ریشه ی راست معمولاً به صورت فردی است و به طور عمودی در زمین فرو میرود. این ریشه قطر به نسبت زیادی دارد. (( ریشه های افشان)) معمولاً در عمق کم، نزدیک به سطح زمین و در وسعت بیشتری قرار دارند. بیش از یکی هستند و قطر یکسانی دارند.
ریشه هایی که به طور افقی نزدیک به سطح خاک رشد می کنند، معمولاً به علت دریافت اکسیژن کافی، فعال ترند و در جذب مواد غذایی نقش مهمی دارند. ریشه هایی که به حالت عمودی در عمق خاک قرار می گیرند ، بیشتر در جذب آب و برخی مواد کم مصرف، نقش دارند.
در برخی گیاهان مانند تک لپه ای ، انشعاب های ریشه تقریباً اندازه ی یکسان دارند. این نوع ریشه ها را ریشه های افشان می نامند. در گیاهان دیگر مانند دولپه ای ها، یکی از ریشه ها ضخامت و طول بیشتری دارد که ان را ((ریشه اصلی )) می نامند.
ساختمان ریشه
در انتهای ریشه قرار گرفته و مانند یک نوع پوشش سلول های مریستم انتهایی را حفظ می کند . این قسمت برای نفوذ ریشه در خاک بسیار مؤثر است.
در نزدیکی انتهای ریشه و بلافاصله پی از کلاهک قرار دارد. مریستم انتهایی، در اثر رشد و تقسیم سلول های خود، مریستم اولیه و سلول های جدید جایگزین کلاهک را می سازد.
در پشت ناحیه ی مریستم فرایند بزرگ شده و سپس متمایز شدن سلول ها انجام می گیرد. طویل شدن ریشه در اثر تولید سلول های جدید از ناحیه ی مریستم است.
در این بخش از ریشه ، وظایف سلول ها و ظهور بافت های چوبی، آبکشی و تارهای کشنده جداسازی می شود. سه بافت نخستین عبارت اند از : اپیدرم، پوست اولیه و استوانه ی مرکزی.
اپیدرم سلول های لایه ی بیرونی ریشه اند که تعدادی زایده به نام تارهای کشنده دارند. لایه ی یپوست بین اپیدرم و استوانه ی مرکزی قرار گرفته است. اندودرم لایه ی درونی تک سلولی پوست است. در داخل استوانه ی مرکزی، آوندهای چوب و آبکش قرار می گیرند. وظیفه ی استوانه ی مرکزی انتقال طولی آب و املاح در درون ریشه است.
پس از ناحیه ی رشد طولی و تمایز یابی ، ناحیهی ی تارهای کشنده قرار گرفته اند. هر تار کشنده در واقع تنها از یک سلول تشکیل شده که از اپیدرم ریشه خارج می شود. عمر تارهای کشنده کوتاه است و به مرور زمان از بین می روند و جای خود را به تارهای کشنده ی جدید می دهند.
شرایط محیط رشد ریشه
شرایطی که ریشه در آن رشد می کند، به طور مستقیم بر چگونگی رشد آن در مراحل تأثیر می گذارد. از جمله عوامل مرتبط با محیط ریشه، موارد زیر است.
الف) بافت خاک
شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک عواملی هستند که بر میزان حجم ریشه و نحوه ی رشد آن اثر می گذارد.
ب) میزان اکسیژن خاک
میزان نیاز ریشه به اکسیژن ، در گونه های مختلف متفاوت است. کمبود اکسیژن خاک ممکن است در اثر تهویه ی نامطلوب آن و در نتیجه ناکافی بودن خلل و فرج خاک برای تبادل گازی باشد. عمل تهویه در خاک هایی که فشرده هستند و بافت ریز دارند ، ضعیف است.
ج) رطوبت خاک
رطوبت زیاد خاک بشدت موجب کاهش رشد و کمبود اکسیژن می گردد. میزان رطوبت مورد نیاز ریشه ی گونه های مختلف درختان میوه متفاوت است.
د) دمای خاک
ریشه ی درختان به دمای خاک حساسیت ویژه ای دارد. دمای مطلوب برای رشد مناسب ریشه 20-25 درجه ی سانتی گراد است. در دمای بیش از 35 درجه، تشکیل ریشه های جدید در پایه های Malus و Prunus متوقف می گردد.
در شرایط دمای پایین، سبک بودن بافت و خشکی خاک، بویژه در صورتی که زمین بدون پوشش عایق برف باشد، ریشه زودتر یخ می زند.
ه) فون و فلو خاک
انواع مختلفی از باکتری ها، قارچ ها، حشرات، کرم های خاکی و نماتدها، در خاک زیست دارند. تعداد قارچ ها و باکتری ها در اطراف ریشه بیشتر است. این زیادی فلور در اطراف ریشه ، موجب تغییر شرایط خاک می شود.
و) وضعیت مواد غذایی در خاک
ریشه از خاک تغذیه میکند؛ بنابراین ، هرچه میزان مواد غذایی در خاک بیشتر باشد ، به همان میزان رشد ریشه نیز بیشتر می شود. البته بعضی مواقع دلایلی مانند نامناسب بودن میزان اسیدیته ی خاک مانع از جذب مواد غذایی موجود در خاک می گردد.
ز) آللوپاتی (Allelopathy)
تراوش مواد شیمیایی توسط گیاهان ، بر ریشه تأثیر نامطلوبی دارد. واکاری درختان در باغ ها، گاهی با ترکیبات سمی که از ریشه های در حال پوسیدن تولید میشوند، رابطه دارد.
ح) صدمه به ریشه
صدمات ناشی از عملیات باغبانی ، همچنین خسارت های ناشی از حشرات ، قارچ های بیمارزا و نماتدها از جمله موارد صدمه به ریشه هستند.