پسته ایرانی (pistacia vera L)
پسته از خانواده آناکاردیاسه (ancardiace) و از جنس پیستاسیا (pistacia)است.
گونه های پسته
جنس پستاسیا به طور عمده یک جنس نیمه گرمسیری است و ده گونه از درختان و درختچه ها را در بر میگیرد. همه این گونه ها برگ های شانه ای و میوه شفت تک بذر دارند و با باد گرده افشانی میشوند.
1.گونه پسته معمولی
درختی خزان دار است که بیش از 8-10 متر ارتفاع و تاج متراکم، گسترده و بزرگ دارد. برگ های آن معمولا 3 و گاهی 5 برگچه ای و براق هستند. میوه ها در شکل های اهلی، بزرگ و در اشکال وحشی کوچک ترند.
این گونه در کرمان و جیرفت به نام کسور، در بلوچستان ، مرز ایران و افغانستان به نام خونجک، در فارس به نام گلخونک، در کردستان به نام چاردانقوش و در حومه تهران چاتلانقوش نامیده میشود. درختان این گونه کوچک و خزان اند.
در فارس به آن بنه می گویند. هیکلی درشت و تاجی گرد دارد. ارتفاع آن به 10 تا 12 متر میرسد.
از گونه های دیگر میتوان پیستاسیا آتلانتیکا (p.atlantica) که درخت تناوری به ارتفاع 20 متر است ، پیتاسی تره بنتوس (P.terebenthus) که صمغ آن تربانتین معمولی را میدهد و پیستاسیا اینتجریما (P.integerrima) را که برگ های معطر دارد را نام برد
برگ های پسته شانه ای مرکب است و 3-5 برگچه دارند. پسته کله قوچی و بادامی زرند از 5 برگچه و در اوحدی، ممتاز و خنجری دامغان اغلب از 3 برگچه تشکیل یافته اند.
پسته درختی دو پایه است یعنی گل های نر و ماده آن جدا از هم و روی دو درخت مجزا رار میگیرند. در گرده افشانی و تلقیح این پیاه باد عامل مهمی است. گل های آن به صورت خوشه ای هستند. خوشه نرم، متراکم و زیاد و خوشه ماده تراکم کمی دارد.
میوه پسته از نظر گیاه شناسی جزو میوه های شفت خشک محسوب میشود. برون بر آن نسج نرم، به رنگ سبز یا قرمز روشن است که در زمان رسیدن میوه و خشک شدن آن از پوست دوم یا میان بر جدا میشود. میان بر یا پوست میانی به حالت محکم و استخوانی سفید رنگ است که مغز پسته و پوست درونی یا درون بر را حفظ میکند. پوست سوم یا درون بر میوه غشایی نازک است که اطراف مغز را فرا میگیرد.
مناطق انتشار و اقلیم مناسب پسته
در بالای عرض جغرافیایی 29 درجه شمالی قرار دارند. حد شمالی دامنه رویش درختان پسته تا حدود مدار 42 درجه شمالی در ناحیه ماوراءالنهر پیش رفته است.
درخت پسته نسبت به سرمای شدید زمستان و گرمای زیاد تابستان مقاوم است. از این نظر به درخت انگور شباهت دارد . مانند انگور در زمستان بدون صدمه خوردن تا 20- درجه سانتیگراد را تحمل میکند و در تابستان به 40 درجه گرما مقاومت دارد.
این درخت نسبت به کم آبی و خشکی نیز مقاوم است اما با هوا و زمین مرطوب سازگاری ندارد. علت مقاومت پسته به خشکی به ریشه آن مربوط است. زیرا ریشه این درخت رشد زیادی دارد و در اعما خاک به طور عمودی نفوذ میکند و خود را در عمق های پایین به رطوبت میرساند.
پسته تا حدودی شوری خاک را تحمل میکند. این مقاومت به مقدار نمک باعث شده است بعضی از باغداران چنین تصور کنند که نمک ( سدیم کلراید ) برای زندگی درخت لازم است.
مناسب ترین خاک برای پرورش پسته، خاک های لومی شنی است. چون این گیاه ریشه های عمی دارد، برای پرورش آن بهتر است از خاک های عمی و نفوذپذیر استفاده شود.
ازدیاد پسته از طریق کشت بذر و پیوندروی آن انجام میگیرد. بین انواع مختلف پیوند روش شکمی و روش پیوند لوله ای مرسوم است.
چون پسته ریشه های عمیق دارد و در زمان جا به جایی ممکن است صدمه زیادی دیده و خشک شود یا بذر آن را باید پس از استراتیفیه کردن، از ابتدا در زمین اصلی کاشت و بعد از یک تا سه سال در همان محل اصلی پیوند زد، یا اینکه بذر را در کیسه های نایلونی کوچک کاشت و در زمان معین به زمین اصلی انتقال داد و دوم، چون این درخت دو پایه است باید حدود ده درصد از پایه ها در باغ با پیوندک نر پیوند شود.