کاشت خرما
مراحل ؟؟؟ نخلستان
بررسی وضعیت آب و هوای منطقه: در این ارتباط باید به نزدیکترین ایستگاه هواشناسی مراجعه و اطلاعات ماهیانه و سالیانه نظیر متوسط درجه حرارت روزانه، ماهیانه و سالیانه، متوسط حداکثر و حداقل درجه حرارت ماهیانه و سالیانه، متوسط رطوبت نسبی ماهیانه و سالانه، میزان تبخیر ماهیانه و سالیانه، متوسط میزان بارندگی ماهیانه و سالیانه، نحوه توزیع و پراکنش بارندگی، زمان، سرعت و جهت وزش بادهای محلی و موسمی و میزان روزهای آفتابی را تهیه نمود و آن را با نیازهای اکولوژیک (آب و هوایی) نخل خرما مقایسه نمود و در صورت مساعد بودن منطقه مراحل ؟؟؟ کار را انجام داد.
ضمناً در محاسبه میزان سرمایه مورد نیاز ؟؟؟؟ درصد نیز بهعنوان هزینههای پیش بینی نشده باید مورد محاسبه قرار گیرد.
مهمترین نکات در انتخاب رقم جهت کاشت شامل سازگاری با شرایط آب و هوایی منطقه، عملکرد بالا، کیفیت مطلوب (رنگ مناسب، شکل و اندازه و طعم مناسب، نسبت گوشت به هسته بالا، درصد ترکیبات قندی مناسب، فیبر کم در میوه)، مقاومت یا تحمل در مقابل آفات و بیماریها، مقاومت یا تحمل بالا در مقابل شرایط نامساعد خاک و آب، قابلیت حمل و نقل و انبارداری بالا، عدم آلودگی به آفات انباری و ترشیدگی در انبار، قابلیت شستشو (در ارقام خشک) و بسته بندی مناسب، زمان مناسب رسیدن محصول و عرضه به بازار مصرف و در نهایت اقتصادی بودن قیمت محصول می باشد.
2-1. سازگاری خرما با اقلیم منطقه کاشت:
سازگاری رقم با اقلیم منطقهی کاشت، فاکتوری بسیار مهم و اساسی در انتخاب رقم می باشد.
درجه حرارت، رطوبت نسبی محیط، میزان بارندگی و زمان و نحوه پراکنش آن و زمان وزش بادهای گرم و سوزان فصلی در زمره مهمترین عوامل آب و هوایی به شمار می روند که در رشد رویشی نخل خرما و کمیت و کیفیت محصول آن بهصورت مستقیم و غیرمستقیم اثر می گذارند.
بهمنظور انتخاب یک رقم جهت کاشت، میبایست آزمایشهای لازم در ارتباط با سازگاری آن رقم در منطقه قبلاً صورت گرفته باشد و در صورت نبود توصیه های تحقیقاتی در مورد معرفی رمق، میبایست با کارشناسان مجرب و متخصص و یا نخلکاران خبره مشاوره گردد.
عملکرد بالا و کیفیت مطلوب یک رقم در یک منطقه نمیتواند دلیل معرفی و توسعه کاشت آن در منطقه جدید باشد، زیرا کمیت و کیفیت محصول و واکنش رقم در منطقه جدید کاشت بستگی به شرایط آب و هوایی منطقه دارد. با وجود اینکه نخل خرما تحمل بسیار زیاد در مقابل شرایط نامساعد محیطی دارد، اما تولید محصول با کمیت و کیفیت مطلوب در ارقام مرغوب و تجاری منوط به تأمین نیازهای اکولوژیک خاص آن رقم است. مثلاً رقم شاهانی که از ارقام مرغوب و تجاری جهرم می باشد در منطقه میناب و حاجی آباد محصولی با کیفیت پائین تولید می کند و در زمره ارقام درجه سوم در این منطقه محسوب می گردد.
کیفیت محصول رقم پیارم که از ارقام تجاری و صادراتی کشور و بومی حاجی آباد هرمزگان می باشد در شرایط میناب (منطقه گرم و مرطوب) بسیار نامطلوب است، اما همین رقم در شرایط جهرم، داراب فارس و شهداد کرمان محصول با کمیت و کیفیت مطلوب تولید می کند.
رقم زاهدی که بومی خوزستان است در مناطق حاجی آباد هرمزگان، برازجان، جهرم، جیرفت، بم و شهداد کرمان سازگاری بسیار خوبی از خود نشان داده است.
2-2. عملکرد بالا:
یکی از مهمترین اهداف در تولید هر محصول زراعی و باغی استفاده از حداکثر پتانسیل ژنتیکی تولید آن محصول می باشد. میزان عملکرد ارقام مختلف یک نبات در شرایط محیطی یکسان متفاوت است. عملکرد بالای هر رقم باعث افزایش راندمان تولید و درآمد نخلکار می گردد.
یکی از مهمترین مشکلات فعلی خرمای کشور این است که حداقل 35٪ از نخلستانهای کشور را ارقام نامطلوب و با عملکرد پائین تشکیل می دهند. در حال حاضر میانگین عملکرد خرمای کشور حدود 5 تن در هکتار است، اما نتایج پژوهشهای انجام شده در نقاط مختلف کشور و نتایج رکوردهای ثبت شده توسط نخلکاران برتر کشور مؤید آن است که میتوان عملکرد موجود را در ارقام مختلف و در مناطق مختلف را حداقل به پنج برابر مقدار فعلی در ارقام نرم مانند مضافتی و برحی و دو برابر در ارقام خشک مانند پیارم و زاهدی رساند.
2-3. کیفیت خرما:
در شرایطی که صرف عملکرد بالا نمیتواند مبنای اتخاذ تصمیم صحیح در معرفی یک رقم جهت کاشت در یک منطقه باشد، اما گاهی با وجود عملکرد پائین، کیفیت عالی میتواند معیاری برای معرفی آن رقم باشد، زیرا کیفیت بالا و در نتیجه قیمت اقتصادی و مطلوب جبران کاهش عملکرد محصول را می نماید. رقم پیارم در منطقه حاجی آباد علیرغم اینکه از نظر عملکرد بعد از ارقام مضافتی و خاصی قرار دارد، اما به دلیل کیفیت بسیار عالی میوه و قیمت بالای آن، از اولویت اول جهت کشت در منطقه مذکور برخوردار است.
در بحث کیفیت، باید ذائقه و سلیقه افراد مصرف کننده، نوع نخل (نرم، خشک، نیمه خشک)، میزان قند و نوع قندها، رنگ، شکل و اندازه میوه و نسبت بالای گوشت به هسته، عدم ابتلاء میوه به آفات انباری و ترشیدگی توسط قارچها، باکتریها و مخمرها، قابلیت انبارداری و حمل و نقل و مرحله مصرف (خارک، رطب و تمار) را مدنظر قرار داد. مثلاً رقم برحی یکی از بهترین ارقام جهت مصرف در مرحله خارک می باشد. در شرایط فعلی کشور، به دلیل فراهم نبودن زیرساختهای مورد نیاز جهت نگهداری محصول ارقام نرم در پایانههای صادراتی و انتقال سریع آن به بازارهای هدف خارج از کشور، تولید و صادرات ارقام خشک و نیمه خشک ارجحیت بیشتری دارد.
2-4. زمان رسیدن خرما و عرضه به بازار:
ارقام خرما از نظر رسیدن به سه گروه زودرس، میانرس و دیررس تقسیم می شوند. ورود زودهنگام به بازار مصرف، قیمت بالا و همچنین آسیب پذیری کمتر در مقابل آفات و بیماریها و عوامل نامساعد جوی (طول دوره آسیب پذیری کوتاهتر) از مهمترین ویژگیهای مثبت ارقام زودرس می باشد. مثلاً رقم آل مهتری علیرغم داشتن هسته درشت که باعث کاهش کیفیت میوه آن می گردد به دلیل زودرسی در شرایط میناب (رطب آن اوایل تیرماه قابل عرضه به بازار است)، قابل توصیه جهت کشت در سطح کم بهعنوان مصرف تازهخوری در این منطقه می باشد.
ارقام دیررس به دلیل آسیب پذیری بیشتر در مقابل آفات و بیماریهای گیاهی و بهویژه آسیب پذیری از نظر مواجه شدن با بارندگی های موسمی و یا برخورد با هوای سرد اواخر پائیز جهت کاهش چندان مناسب بهنظر نمی رسد. مثلاً رقم هلیلی از ارقام دیررس است که حتی در اواسط پائیز بخش قابل توجهی از محصول آن بهصورت نارس روی خوشهها باقی می ماند. در برنامه توسعه کاشت ارقام جدید در کشور کشت این رقم به دلیل مذکور توصیه نمی گردد.
2-5. مقاومت خرما به خشکی، نمک و شوری:
خرما محصول مناطق گرم و خشک است. در اینگونه مناطق کمبود آب و شوری آب و خاک از مشکلات عمومی به شمار می روند. بنابراین برحسب شرایط منطقه کاشت و نوع محدودیت باید ارقامی انتخاب نمود که از قدرت تحمل بیشتری برخوردار باشند.
2-6. مقاومت خرما به سرما:
مقاومت به سرما از دیگر فاکتورهای مهم در انتخاب رقم است. مثلاً در کشور عراق رقم زاهدی در مقایسه با ارقام حلاوی و خضراوی همان کشور مقاومت چشمگیری در مقابل سرما از خود نشان داده است. رقم حیانی مصرف نیز پایداری خوبی در مقابل سرما دارد.
2-7. مقاومت خرما یا تحمل بالا نسبت به آفات و بیماریها:
درخت خرما مانند سایر درختان میوه مورد حمله انواع متعددی از عوامل بیماریزا و آفات قرار می گیرد. شدت و ضعف حمله و خسارت این عوامل بسته به نوع منطقه، رقم و شرایط بهزراعی نخلستان متفاوت است. معمولاً در مناطقی که رطوبت نسبی هوا بهصورت طبیعی یا در اثر وقوع بارندگی های مداوم بالاست خسارت بیماریهای قارچی بهویژه خامج و لکه برگیهای خرما و آفاتی نظیر زنجرک خرما و انواع شپشکهای نباتی بالاست و برعکس در مناطق بسیار گرم و خشک (بهویژه در سالهای خشکسالی) خسارت عوامل بیماریزای قارچی کاهش، ولی خسارت آفاتی نظیر کنه تارتن خرما و چوبخوارها افزایش می یابد.
بنابراین بسته به نوع منطقه مورد نظر جهت کاشت (منطقه گرم و مرطوب یا گرم و خشک) باید اقدام به انتخاب ارقام مقاوم یا متحمل جهت کاشت نمود و از کاشت ارقام بسیار حساس پرهیز کرد. در نوار ساحلی استان هرمزگان رطوبت بالا و شرجی بودن هوا در زمان رسیدن میوه عامل محدودکننده کاشت ارقام نرم خرما به شمار می رود و در اینگونه مناطق باید از ارقام متحمل به رطوبت (نظیر رقم توری) استفاده نمود. در مجموع با در نظر گرفتن مجموعهای از عوامل از جمله سازگاری مناسب با منطقه کاشت، عملکرد بالا و کیفیت مطلوب میوه تولیدی، توصیه ارقام برای مناطق مختلف خرماکاری کشور به شرح زیر می باشد.
توصیه ارقام براساس نتایج پژوهشهای انجام شده توسط محققان خرمای کشور، اخذ نظرات کارشناسی محققان و کارشناسان صاحبنظر خرما در استان های خرماکاری کشور خرما و لحاظ تجربیات چند ساله نگارنده اول صورت گرفته است.
جدول -توصیه ارقام جهت مناطق اصلی خرماکاری کشور
|
نام استان |
مناطق کاشت |
ارقام خشک و نیمه خشک |
ارقام تر |
|
استان هرمزگان |
میناب، بندرعباس، گاوبندی و جاسک، جزایر قشم، کیش |
توری، دیری (جهت مصرف تازهخوری) |
مرداسنگ، برحی (جهت مصرف خارک)، خلاص، خصب، حلاوی (صرفاً جهت مصرف تازهخوری) |
|
فین، سیاهو، قسمتهای جنوبی و مرکزی رودان و هشتبندی |
توری و مجول |
مرداسنگ، برحی، خنیزی، کرینه (جهت مصرف تازهخوری)، خلاص، خصب، حلاوی (صرفاً جهت مصرف تازهخوری) |
|
|
|
حاجی آباد، شمال رودان و دامنههای بشاگرد و بستان |
پیارم، دیری، زاهدی، توری و مجول |
خاصی، مضافتی و خنیزی |
|
استان کرمان |
جیرفت، بم،کهنوج و شهداد |
زاهدی، پیارم (منطقه شهداد)، مجول |
مضافتی، کلوته |
|
استان خوزستان |
اهواز |
استعمران، زاهدی، دیری، حلاوی، دقلت نور، مجول (در سطح محدود)، فرسی |
برحی، شکر، گنطار، بریم |
|
شادگان |
استعمران، زاهدی، دیری، فرسی |
گنطار، بریم، عویدی، برحی، شکر |
|
|
آبادان و خرمشهر |
استعمران، دیری، زاهدی، فرسی |
برحی، گنطار، بریم |
|
|
بهبهان |
زاهدی |
خاصویی، کبکاب |
|
|
استان بوشهر |
دشتستان |
زاهدی، شهابی، مجول |
برحی |
|
تنگستان |
مجول |
کبکاب، برحی |
|
|
جم |
پیارم، مجول |
خلصویی، شاهخونی |
|
|
دشتی |
مجول، شهابی |
شکر |
|
|
استان فارس |
جهرم، داراب، لارستان، لامرد، فیروزآباد، فراشبند، قیروکارزین |
پیارم، زاهدی، مجول، حاج قنبری |
کبکاب (کازرون)، مضافتی (جهرم، داراب)، خاصویی (لارستان، داراب، قیروکارزین، خنج) |
|
منطقه بلوچستان |
ایرانشهر، نیک شهر و سراوان |
ربی، پیارم، زاهدی، کلکی، پیمازو، سنگشکن |
مضافتی |
بهمنظور تهیه بستر مناسب کاشت ابتدا زمین را آبیاری نموده و پس از گاورو شدن آن، اقدام به انجام عملیات شخم (ترجیحاً دو شخم عمود بر هم) می گردد. سپس با هدف بهبود خواص فیزیکی و شیمیائی خاک در هر هکتار اقدام به پخش 70-50 تن کود حیوانی کاملاً پوسیده نموده و دو بار عملیات دیسک عمود بر هم انجام می شود.
البته بهمنظور صرفهجوئی در مصرف کود حیوانی و کاهش هزینههای کاشت میتوان از پخش سطحی کود حیوانی صرفنظر و فقط به مصرف کود حیوانی در هنگام پر نمودن چاله های کاشت اکتفا نمود. سپس عملیات مالهکشی (لولر زدن) انجام می شود. مالهکشی زمین بهویژه در نخلستانهای احداثی که به روش سطحی آبیاری خواهند شد، بسیار حائز اهمیت است. چون علاوه بر تسهیل در عملیات آبیاری و جلوگیری از هدر رفتن آب، از نفوذ آب به درون قلب پاجوش و پوسیدگی و خشک شدن آن جلوگیری می کند.
در نقشه کاشت باید محل خیابانها، جویهای اصلی و فرعی، محل ساختمانها و انبارها دقیقاً مشخص و زمین کاشت به شکل مناسب قطعه بندی گردد و نقاط کاشت براساس فواصل تعیین شده مشخص شوند. پس از تهیه زمین، در صورت عدم دسترسی به دوربین نقشه برداری جهت اجرای نقشهی کاشت و نقاط گودبرداری زمین را بهصورت دستی گونیا نموده و براساس فاصلههای مورد نظر اقدام به تعیین نقاط گودبرداری می گردد.
تعیین دقیق محل گودالهای کاشت در احداث یک نخلستان مدرن و تجاری بسیار حائز اهمیت است. عدم دقت در تعیین محل صحیح گودبرداری و کاشت نهال علاوه بر کاهش زیبایی نخلستان مشکلاتی را در مرحله داشت و برداشت مکانیزه بهوجود می آورد.
ابعاد گودالهای کاشت بستگی به اندازه پاجوش یا نهال کشت بافت و بافت خاک دارد و بهطور کلی از 5/0×5/0 تا 1×1 متر متفاوت خواهد بود. در خاکهای کاملاً شنی یا کاملاً رسی ابعاد گودالها یک متر در یک متر در نظر گرفته می شوند، زیرا در اینگونه خااکها بستر کاشت باید بهصورت مصنوعی تهیه گردد تا نهال کاشته شده به خوبی رشد نماید.
در خاکهای با بافت مرغوب ابعاد چالهها را میتوان 5/0×5/0 متر گرفت. گودالهای حفر شده باید به مدت 30-20 روز در مقابل نور شدید خورشید قرار گیرند. فرمول مورد استفاده جهت پر کردن چالههای کاشت پاجوش به شرح زیر است:
فرمول مورد استفاده جهت پر کردن چالههای کاشت نهال کشت بافت به شرح زیر است:
در صورتیکه ابعاد گودالهای کاشت 1×1×1 متر در نظر گرفته شود، کف گودال باید به اندازه 20 سانتیمتر با کود دامی پوسیده پر شده و روی آن به اندازه 40 سانتیمتر با خاک مناسب پر شود. 40 سانتیمتر بالای گودال نیز با مخلوطی از 70٪ خاک و 30٪ پیت با خاک برگ پر می شود که بهجای خاک برگ میتوان از کود دامی کاملاً پوسیده استفاده کرد.
همراه با ترکیب خاکی بالا، 260 گرم ازت، 140 گرم فسفر و 540 گرم پتاس به ازای هر نهال همراه با منگنز و کلات آهن و سایر عناصر ریزمغذی مورد نیاز متناسب با نتایج آزمون برگ با خوراک اضافه می شود. قبل از کاشت گودالها آبیاری شده تا خاک درون گودالها به اندازه کافی نشست کند. مجدداً به گودال مخلوط 30٪ پیت و 70٪ خاک مرغوب اضافه شده تا خاک گودال با سطح زمین همسطح گردد. در صورتیکه ابعاد چالههای کاشت 50×50×50 سانتیمتر منظور گردد کف آن به ارتفاع 15-10 سانتیمتر با کود دامی پوسیده پر شده و بقیه چاله با مخلوطی از چهار قسمت خاک و یک قسمت کود دامی پوسیده پر می گردد. به این مخلوط ترکیب کودی فوق اضافه می گردد.
در انتخاب فاصله مناسب کاشت، نوع واریته خرما و شرایط آب و هوایی نقش بسیار مهمی دارند. فاصلههای توصیه شده جهت احداث نخلستانهای تجاری خرما در دنیا شامل: فاصله 10×10 متر جهت مناطق گرم و مرطوب و پرباران، فاصله 9×9 متر و فاصله 8×10 متر (هشت متر بین درختان روی ردیف کاشت و 10 متر بین ردیفها) در مناطق گرم و مرطوب می باشد. در برخی ارقام نظیر خضراوی که رقمی پاکوتاه است میتوان فاصلههای کاشت را کمتر گرفت.
در نیمکره شمالی فصول بهار و پائیز مناسبترین زمان جهت کاشت خرما می باشد. در شرایط ایران زمان مناسب جهت کاشت از اواسط اسفند ماه تا اواسط اردیبهشت ماه (کاشت بهاره) و از اواسط شهریور ماه تا اواسط آبان ماه (کاشت پائیزه) می باشد. در صورت استفاده از نهال کشت بافت خرما جهت کاشت، نهال باید دارای حداقل 2 برگ کامل و 40 سانتیمتر طول باشد. در صورت استفاده از پاجوش، پاجوش باید 25-10 کیلوگرم وزن و قطر آن 35-25 سانتیمتر باشد.
کاشت عمیق نهال باعث وارد شدن آب به درون قلب آن و پوسیدن جوانه مرکزی می گردد. کشت سطحی نیز باعث خشکیدن ریشهها و مرگ نهالها خواهد شد. مناسبترین عمق کاشت عمقی است که پس از کاشت، بزرگترین قطر پاجوش یا پیاز نهال کشت بافتی همسطح با سطح خاک اطراف باشد تا امکان ورود آب به درون قلب نهال نباشد.
در صورتیکه سیستم آبیاری از نوع قطره ای باشد، قطر تشتک حدود سه متر و عمق آن 30-20 سانتیمتر و در صورتیکه سیستم آبیاری از نوع آبیاری تشتکی باشد، قطر تشتک 8/1 متر و عمق آن 30-20 سانتیمتر باید در نظر گرفته شود.
10- مالچدهی:
عمل مالچدهی با قرار دادن یک لایه مواد آلی نظیر کاه و کلش گندم یا خاک اره سالم در اطراف تنه نهال صورت می گیرد. مالچدهی سبب کاهش میزان تبخیر سطحی آب درون تشتک، جلوگیری از تشکیل سله، بهبود نفوذ آب به درون خاک، جلوگیری از رشد علف های هرز درون تشتک و در نهایت افزایش میزان هوموس خاک می گردد.
11- آبیاری:
پس از پر نمودن چالهها اقدام به آبیاری گودال نموده تا مخلوط ریخته شده درون گودال نشست نماید. این عمل به پوسیدن کود حیوانی و ایجاد بستر مناسب جهت کاشت نهال کمک فراوان می نماید. بهمنظور حصول نتیجه بهتر باید تا زمان کاشت (معمولاً فاصله بین پر نمودن تا کاشت پاجوش باید حداقل 3-2 ماه باشد)، 4-3 بار عملیات آبیاری چالهها صورت گیرد. چالههای کاشت باید به گونهای پر شوند که پس از نشست کامل خاک، چاله همسطح با خاک محیط اطراف آن باشد.
بعد از کاشت باید عملیات آبیاری سریع صورت گیرد تا استرس وارد به گیاه به حداقل برسد. بهترین روش آبیاری، روش تحت فشار (قطره ای، میکروجت، بابلر) می باشد. در سیستم آبیاری قطره ای دور آبیاری یک روز در میان جهت رشد رویشی نهالها مناسب می باشد. در سیستم آبیاری سطحی در زمینهای شنی دور آبیاری هر روزه در اولین فصل تابستان توصیه شده است، در صورتیکه خاک سنگین آبیاری هفتهای یک بار کفایت می کند. در بیشتر خاکها دور آبیاری دو یا سه روز یک بار توصیه می گردد. نکتة مهم آن است که در 6 ماه اول بعد از کاشت، خاک اطراف پاجوش یا نهال بهطور دائم مرطوب نگه داشته شود تا خاک سله نبندد.
نهالهای کشت بافت یا پاجوش کاشته شده باید در مقابل شرایط نامساعد محیطی (گرما و بادهای گرم در اولین فصل تابستان و سرما در فصل زمستان) و خسارت بعضی از جانوران نظیر خرگوشها، گراز و غیره حفاظت شوند. برای این کار میتوان از پوشش توری سایهدار و یا برگ خرما استفاده نمود.
علاوه بر آبیاری نهالها، برنامه تغذیه، مبارزه با علفهای هرز و مالچدهی باید حداقل در 12-10 ماه اول بعد از کاشت با دقت هرچه تمامتر انجام شود.