تکثیر تمر هندی :
تکثیر تمر هندی از طریق بذر : تمر هندی به راحتی از طریق بذر تکثیر می شود اما نتایج حاصله کیفیت درختان مادری را نخواهد داشت و دوره نو نهالی آنها نیز طولانی است. انتخاب بهترین زمان جهت تکثیر بستگی به شرایط محیطی، میزان دسترسی به آب و نحوه تکثیر دارد. تکثیر از طریق بذر تابع زمان برداشت میوه می باشد. اما تکثیر رویشی این محدودیت را ندارد. صرف نظر از شیوه تکثیر، درختان انتخابی جهت تولید بذر تکثیری باید کاملا سالم و دارای کیفیت مطلوبی باشند. درختان انتخابی به عنوان ماده اولیه تکثیر باید دارای ویژگی های زیر باشند.
تکثیر رویشی :
تکثیر رویشی را می توان در تمام ایام سال انجام داد ولی میزان موفقیت این روش در ماه های گرم سال کم است . این روش تکثیر به آب کافی و سایه مناسب نیاز دارد و میزان تلفات آن بیشتر از روش تکثیر بذری است. استفاده از هورمون های ریشه زایی باعث افزایش موفقیت این روش می گردد. در تکثیر رویشی می توان از قلمه زدن (چوب نرم ، چوب نیمه خشک و چوب خشک) پیوند و خوابانیدن هوایی یا زمینی استفاده کرد. در تمام این روش ها انتخاب سرشاخه سالم و عاری از آفات و بیماری ها جهت تکثیر اهمیت زیادی دارد.
تکثیر به روش قلمه زنی : ساده ترین و ارزان ترین روش تکثیر تمر هندی است. سه نوع قلمه جهت تکثیر مورد استفاده قرار می گیرد : 1- قلمه چوب نرم ( سر شاخه های جدید سبز و قابل انعطاف ) 2- قلمه چوب نیمه خشک ( شاخه های جوان، با سن کمتر از یک سال دارای چوب مشخص ) 3- قلمه چوب خشک ( شاخه های مسن و تمام چوبی ). قلمه چوب خشک، جهت تکثیر چندان مناسب نیست. تمام قلمه ها باید اول صبح بریده شوند. قلمه های چوب نرم و چوب نیمه سخت هر یک باید دارای 3 جوانه ( با برگ متصل) و به ترتیب 15 و 20-18 سانتیمتر طول داشته باشند. برگ های روی جوانه های پایین تر حذف شده و در قسمت ته قلمه برشی با زاویه 45 درجه زده می شود. ریشه زایی در قلمه چوب نرم بهتر از چوب نیمه خشک است به ویژه زمانی که قلمه ها از سر شاخه های بسیار جوان و در حال رشد انتخاب شوند. قلمه های چوب نرم یا چوب نیمه خشک پس از بریده شدن از درخت می بایست درون پارچه مرطوب بسته بندی و نگهداری شوند. استفاده از هورمون های ریشه زایی در این روش تکثیر ضروری است. قلمه ها را باید در هورمون ایندول بوتریک اسید به غلظت 1000 پی پی ام فرو برد و سپس آنها را روی بستر شنی و تحت شرایط مه پاش ( میست ) قرار داد. بستر خزانه تکثیر باید به نحو مطلوبی تهیه شده باشد تا ریشه زایی قلمه ها در آن به خوبی انجام شود. از پایه های چوبی می توان جهت احداث خزانه استفاده کرد و سقف خزانه نیز با برگ خرما یا کاه و کلش پوشیده می شود. قلمه ها را باید به صورت عمودی در عمق 5/2 سانتیمتری خاک بستر فرو کرد و قسمت بیرون از خاک قلمه نباید بیش از 20 سانتیمتر باشد. می توان قسمت نوک قلمه ( در قلمه چوب نرم) را جهت تحریک قلمه به ریشه زایی حذف کرد. این کار برای قلمه چوب نیمه خشک توصیه نمی شود. در صورت دسترسی می توان روی قلمه ها هورمون ریشه زایی استفاده کرد. این کار باعث تحریک قلمه به ریشه زایی و کاهش زمان ریشه زایی ( ریشه دهی در 15-10 روز به جای 50-40 روز ) می گردد. قلمه را باید به صورت مرتب آبیاری کرد و پس از استقرار کامل به زمین اصلی منتقل کرد.
پیوند :
در تکثیر تمر هندی به روش پیوند می توان از روش های پیوند جوانه یا شاخه استفاده کرد. تکثیر به روش پیوند باعث افزایش محصول، کاهش دوره نونهالی و گاهی افزایش مقاومت گیاه به بیماری می گردد. وسایل مورد نیاز جهت پیوند شامل چاقوی تیز و تمیز پیوند و نخ های پلاستیکی به طول 40-30 و عرض 2-5/1 سانتیمتر می باشد.
پیوند جوانه ( نوع وصله ای ) : در این روش قطعه ی کوچکی از پوست تنه یک درخت سالم و مرغوب که حاوی جوانه ( پیوندک ) باشد بر روی قسمت هم اندازه از پوست برداشته شده از نهال پایه بذری الصاق می شود و سپس با نخ پلاستیکی محکم بسته می شود. این روش پیوند می بایست روی نهال های بذری 9 – 6 ماه و در زمان فعال بودن گیاه و موقعی که پوست به راحتی از تنه آن جدا می شود انجام شود.
پیوند شاخه : پیوند مجاورتی و شکافی (Cleft) متداول ترین روش های تکثیر تمر هندی به روش پیوند شاخه هستند. در روش پیوند مجاورتی قسمتی از پوست گیاه و گیاه انتخاب شده به عنوان منبع تامین پیوندک به طول 6-5 و پهنای 2-1 سانتیمتر و به اندازه یکسان با چاقوی پیوندی برداشته می شود و سپس هر دو قسمت کاملا به هم چسبانده شده و با نخ پلاستیکی محکم بسته می شود و روی آن با موم پوشانده شده تا مانع نفوذ آب به محل زخم پیوند و پوسیدگی آن گردد. همچنین وجود موم باعث ایجاد شرائط مطلوب حرارتی و رطوبتی جهت اتحاد پایه و پیوند و ترمیم زخم محل پیوند می شود. عمل ترمیم زخم محل پیوند در روش پیوند شاخه طولانی تر از پیوند جوانه است و ممکن است حدود یک ماه به طول بیانجامد. بعد از گرفتن پیوندک، شاخه نهال بذری پایه را از محل بالاتر از محل پیوند و شاخه پیوندک را پایین تر از محل پیوند با قیچی باغبانی قطع می کنند. در این زمان نهال پیوندی قادر به تامین آب و مواد غذایی مورد نیاز خود خواهد بود.
پیوند شکافی : در این روش شاخه نهال بذری را از ارتفاع 30-20 سانتیمتری بالاتر از سطح خاک با یک برش افقی حذف می شود. سپس با چاقوی پیوندی برشی عمودی به عمق 5-4 سانتیمتری در شاخه ( وسط محل برش افقی نوک شاخه ) ایجاد می شود. پیوندک از شاخه های جوان و دارای قطر مساوی (2-1 سانتیمتر ) با قطر شاخه گیاه پایه تهیه می شود. قسمت قاعده شاخه پیوندک را به صورت گوه مانند و با زاویه 45 درجه و به طول 5-4 سانتیمتر برش داده و سپس در شکاف گیاه پایه قرار می گیرد. محل پیوند را با نخ پلاستیکی محکم بسته و با موم پوشیده می شود. در صورت موفقیت آمیز بودن عملیات پیوند، جوانه جدید بعد از 4-3 هفته در محل پیوند ظاهر می گردد. پیوند چوب نرم در تمر هندی بسیار موفقیت آمیز است. انتقال نهال های پیوند شده از خزانه به زمین اصلی در ابتدای فصل پاییز یا اواسط آن که هوا خنک باشد انجام می شود و چنانچه درخت دو سال در خزانه مانده باشد باید از کاشت هرس سبکی روی آن انجام و سپس مبادرت به کاشت آن نمود. مدیریت صحیحدر خزانه شامل آبیاری، تغذیه و مبارزه با علف های هرز می باشد. ارتفاع نهال در سال اول به حدود 60سانتی متر و در سال ذوم به 120 سانتی متر می رسد. بسته به شرایط محل رشد، زمان شروع گل دهی از 4 تا 14 سال متفاوت است. در ماداگاسکارا این گیاه 4 سال پس از کاشت به گل می نشیند. گیاه تازه کشت شده باید توسط قیم و پوشش مناسب از باد محافظت شود. گیاهانی که از طریق پیوند تولید شده اند پس از 4-3 سال به بار می نشینند و نسبت به درختانی که منشاء بذری دارند کوتاه ترند که این صفت عمل برداشت را ساده تر می کند. فاصله کاشت بسته به روش تهیه نهال ( بذری یا پیوند ) از 12ضبدر 12 متر تا 10در10 متفاوت است.
خوابانیدن هوایی : یکی از متداول ترین روش های ازدیاد تمر هندی است. در این روش ، شاخه جوانی را انتخاب نموده و پوست آن به اندازه 3-2 سانتیمتر برداشته می شود. این کار باعث کاهش جریان شیره نباتی و تحریک شاخه به ریشه دهی می گردد. جهت ریشه زایی بهتر می توان محل پوست برداری را با هورمون ایندول بونریک اسید به غلظت 1000 پی پی ام تیمار کرد. استفاده از هورمون ریشه زایی همچنین باعث کاهش مدت زمان مورد نیاز جهت ریشه زایی از 12 هفته به 8-6 هفته می شود. محل پوست برداری با مخلوطی از خاک و یا مواد محرک ریشه زایی پوشیده شده و آبیاری می گردد و سپس با کیسه های پلاستیکی آن را بسته بندی می کنند. محل ریشه زایی باید همیشه مرطوب نگهداری شود. پس از 3-2 ماه می بایست ریشه ها داخل کیسه های پلاستیکی روئیت شوند. در این مرحله می توان شاخه ها را از حدود 5 سانتی متر پایین تر از محل ریشه زایی قطع کرد و آن ها را درون گلدان قرار داد. بهتر است نهال ها را به مدت 12-6 ماه درون گلدان نگهداری کرد و سپس به زمین منتقل کرد.
خوابانیدن زمینی : روش کار مشابه با روش خوابانیدن هوایی است با این تفاوت که عمل ریشه زایی در خاک ( نه در هوا ) صورت میگیرد. یک شاخه قابل انعطاف از درخت مادری انتخاب شده به سمت پایین خم شده و یک برش کوچکی در سطح زیزین و محل تماس آن با خاک ایجاد می شود و سپس آن را با خاک می پوشانند. قسمت نوک شاخه خوابانیده شده را با یک نخ به قیم بسته می شود تا شاخه به صورت عمودی رشد کند. پس از 12-10 هفته عمل ریشه زایی انجام می شود. در این زمان می بایست شاخه ها را از گیاه مادری و در محل بالاتر از سطح خاک قطع کرد. این روش نسبت به روش خوابانیدن هوایی کمتر متداول است چون عمل انتخاب شاخه های قابل انعطاف بسیار مشکل خواهد بود مگر آن که درخت جوان باشد.