شناسایی گونه­های وحشی بادام در ایران با استفاده از مشخصات مورفولوژیکی

شناسایی گونه­های وحشی بادام در ایران با استفاده از مشخصات مورفولوژیکی

راهنمای شناسایی 20 گونه وحشی بادام ایران، به همراه شاخصه­های گیاه­شناسی آنها توسط ثابتی به شرح زیر تعیین گردید (ثابتی، 1344):

انشعابات بی­خار

دمبرگ 3-2 سانتیمتر، پهنک 3×9 سانتیمتر A. communis

دمبرگ 5 میلیمتر، پهنک و شفت سبز 2×4 سانتیمتر A. trichamygdalus

پهنک و شفت کبود، 3/0×5/2 سانتیمتر A. glauca

دمبرگ 7 میلیمتر، شاخه­های شیاردار A. Arabica

شاخه­های گرد A. scoparia

انشعابات کم و بیش خاردار

دمبرگ کوتاه، پهنک بیضی نیزه­ای 4/0×5/2 سانتیمتر A. keredjensis

پهنک واژ تخم مرغی پهن A. podperae

دمبرگ یک سانتیمتر، پهنک بیضی تا نیزه­ای 3-5/2×5/1-1 سانتیمتر A. korshinski   

انشعابات خاردار

دمبرگ 15 میلیمتر، پهنک بیضی تا نیزه­ای 2×8 سانتیمتر A. fenzliana

دمبرگ 10 میلیمتر، پهنک کشیده و نیزه­ای 9/0-6/.×5/4-3 سانتیمتر A. webbii

دمبرگ 5 میلیمتر، پهنک واژ تخم مرغی اسپاتولی کرکدار 3-5/1×4-3 سانتیمتر A. orientalis

پهنک بیضی کشیده صاف 7/0×5/2 سانتیمتر  A. urumiensis

بی دمبرگ، پهنک باریک، پهنک نیزه­ای باریک 6/0×4 سانتیمتر A.carduchorum

پهنک نیزه­ای کشیده 1-4/0×5/3-5/1 سانتیمتر A. kotschyi

پهنک اسپاتولی کبود 4/0×2-1 سانتیمتر A. eburnean

پهنک نیزه­ای کشیده سبز 5/0-2/0×3-5/1 سانتیمتر A. lycioides

پهنک بیضی یا تخم مرغی، پهنک بیضی 5/0×5/1 سانتیمتر A. erioclada

پهنک بیضی کشیده 5/1×5 سانتیمتر A. hausskonechtii

پهنک متنوع سبز 6/0-5/0×2-5/1 سانتیمتر A. elaeagnifolia

پهنک واژ تخم مرغی کبود 5/0-4/0×3-2 سانتیمتر A. spinosissima

به عقیده خاتم­ساز (1371)، گوناگونی در اندازه و کرک برگ­ها در مناطق اکولوژیکی مختلف، شناسایی و تفکیک گونه­های بادام را از یکدیگر مشکل می­سازد و برای شناسایی دقیق­تر و آسان­تر، بهتر است نمونه با میوه کاملاً رسیده تحت مطالعه قرار گیرد. او گسترش اصلی جنس بادام در ایران را در منطقه رویشگاهی ایرانو- تورانی دانست و آن را یکی از عناصر اصلی آن منطقه محسوب نمود.

به عقیده او در ایران، گونه­های موجود در غرب و در شرق تنوع فراوانی دارند. او شاخصه­های گیاه­شناسی 21 گونه وحشی بادام ایران را تعیین کرد. ضمن اینکه گونه­های A. keredjensis و A. podperae که ثابتی آنها را توصیف کرده بود را به همراه گونه­های A. mozaffarianii، A. yasujensis، A. kamiaranesis، A. iranshahri را به عنوان هیبریدهای بادام­های وحشی ایران معرفی می­کند. همچنین او گونه­های A. elaegnifolia، A. glauca، A. reticulate، A. wendelboi، A. eburnea، Alycioides، A. haussknechtii و A. pabotti را به عنوان گونه­های اندمیک ایران مشخص نمود (خاتم­ساز، 1371).

راهنمای شناسایی 21 گونه وحشی بادام ایران به همراه شاخصه­های گیاه­شناسی آنها توسط خاتم­ساز (1371) به شرح زیر تعیین گردید:

درخت یا درختچه، خاردار یا بدون خار، دارای شاخه­های کوتاه (براکی بلاست) یا فاقد آن، برگ­ها در جوانه و اوایل سبز شدن تا شده، یا از حاشیه به طرف رگبرگ اصلی پیچ خورده، متناوب، خزان­کننده، دمبرگ معمولاً دارای غده، گل­ها قبل از باز شدن برگ­ها ظاهر می­شوند. منفرد یا دوتایی، چسبیده یا با دمگل کوتاه، هیپانتیوم استکانی، نیم کروی و یا استوانه­ای. گلبرگ­ها سفید یا صورتی. میوه شفت، برون­بر معمولاً کرکدار یا به ندرت بدون کرک، هسته نرم و صاف یا با شیارها و چاله­های متفاوت، دانه شیرین یا تلخ.

1. درخت یا درختچه، بدون خار یا کم و بیش خاردار، برگ­ها در جوانه تا شده، به طوری که دو حاشیه برگ روی هم قرار گرفته (این حالت در برگه­های جوان نیز قابل رؤیت است)، پرچم­ها 20 تا 30 و گاهی بیشتر، هیپانتیوم استکانی یا نیم کروی که قاعده آن هیچ­وقت برجسته نیست. زیر جنس Amygdalus

- درختچه کوچک، دارای خار فراوان، به طوری که شاخه­های جوان به صورت خارهای محکم درآمده است. برگ­ها در جوانه و در مراحل اول رشد، از دو حاشیه سطح فوقانی برگ به طرف رگبرگ اصلی پیچ خورده، پرچم­ها حداکثر 17، هیپانتیوم استوانه­ای و گاهی در قاعده برجسته. زیر جنس Dodecandra

- درختچه کم و بیش خاردار، شاخه­های جوان سبز و باریک، شاخه­های کوتاه (براکی بلاست) وجود دارد. برگ­ها تا پاییز باقی می­مانند. هیپانتیوم استکانی – استوانه­ای، تعداد پرچم­ها متغیر و به طور کلی دارای صفات مشترک بین A. scoparia و یک گونه دیگر. دو رگ­ها Hybrids

2. شاخه­های کوتاه (براکی بلاست) به فراوانی موجود است. شاخچه­ها (Ramuli) خاردار یا بدون خار، برگ­ها تا پاییز باقی می­مانند. مانند هیپانتیوم استکانی

- شاخه­های کوتاه به هیچ­وجه وجود ندارد. شاخچه­ها سبز رنگ، بدونه خار. برگ­ها معمولاً قبل از تابستان خزان می­کنند. هیپانتیوم نیم کروی

3. درخت یا درخت کوچک، خار هرگز وجود ندارد.

- درخت کوچک یا درختچه، خاردار یا کم و بیش خاردار

4. برگ­ها تخم مرغی، نیزه­ای با حاشیه اره­ای، میوه درشت با طول بیش از 25 میلیمتر A. communis

- برگ­ها بیضی با حاشیه هلالی، میوه کوچکتر، حداکثر به طول 22 میلیمتر

5. دمبرگ­ها کوتاه، به طول تا 5 میلیمتر، میوه­ها تخم مرغی مورب، پخ، به طول 22 میلیمتر و به عرض 15 میلیمتر، دارای کرک­های خاکستری، هسته قایقی، سوراخ­دار A. trichamygdalus

- دمبرگ­ها بلندتر، به طول 14-10 میلیمتر، میوه بیضی، برجسته، به طول 20-15 و به عرض 13-10 میلیمتر، دارای کرک­های زرد، هسته بیضی، چاله­دار با تعدادی شیار کوچک در قاعده A. wendelboi

6. برگ­ها دارای دمبرگ به طول 15-8 میلیمتر

- برگ­ها بدون دمبرگ یا با دمبرگ بسیار کوتاه کمتر از 5 میلیمتر

7. برگ­ها بیضی یا بیضی تخم مرغی با قاعده گوه­ای، دمبرگ کوتاه حداکثر 8/0 تا یک سانتیمتر، هسته بیضی برجسته، بدون شیار طولی مشخص A. korshinski

- برگ­ها بیضی کشیده با قاعده گرد، دمبرگ 5/1-1 سانتیمتر هسته پخ، دارای دو شیار طولی مشخص A. fenzliana

8. شاخچه­های جوان کرکدار یا کم و بیش دارای کرک

- شاخچه­های جوان کاملاً بدون کرک

9. میوه درشت به طول 35-25 میلیمتر و به عرض 22-15 میلیمتر، دمگل ضخیم و بلند تا حداکثر 7 میلیمتر، قاعده برگ­ها گوه­ای، شبکه رگبرگ­ها روی برگ کاملاً مشخص، A. HAUSSKENCHITII

- میوه کوچکتر به طول 22-15 میلیمتر و به عرض 15-10 میلیمتر، دمگل بسیار کوتاه و تقریباً چسبیده، قاعده برگ­ها چسبیده و یراق­ساز

10. شاخچه­های جوان دارای کرک­های نمدی انبوه سفید a. ORIENTALIS

- شاخچه­های جوان کم و بیش کرکدار که ممکن است بعد از بین برود.

11. دو طرف برگ بدون کرک یا دارای کرک­های کم خاکستری، میوه بدون کرک یا دارای کرک­های کم

- دو طرف برگ دارای کرک­های پشمی زرد، میوه به طول 22-15 میلیمتر، بیضی، دارای کرک­های انبوه پشمی زرد A. kotschyi

12. میوه تقریباً کروی، دارای کرک­های مخملی خاکستری، به طول 15-10 و به عرض تا 12 میلیمتر، هسته کمی پخ، صاف و نرم، گاهی دارای چاله و خطوط کم عمق A. carduchorum

- میوه تخم مرغی، بدون کرک یا دارای کرک­های بسیار کوتاه، به طول تا 22 میلیمتر و عرض تا 16 میلیمتر، هسته کاملاً پخ، چاله­دار A. pabotii

13. شاخه­های سال گذشته زرد براق، برگ­ها به طول 18 و عرض 8 میلیمتر با قاعده یراق ساز، هسته چاله­دار، در قاعده دارای شیارهای کوچک A. elaeagnifolia

- شاخه­های سال قبل قهوه­ای خاکستری تیره، برگ­ها به طول 10-5 و عرض 5-3 میلیمتر با قاعده گوه­ای، هسته در انتها چاله­دار و در قاعده مشبک A. glauca