موز(Musa sp) یکی از قدیمی ترین میوه های شناخته شده برای انسان است و درزمره میوه های ارزان ، مغذی و بسیار مفید به شمار می رود. میوه موز سرشار از انرژی و منبع غنی از املاح و ویتامین هاست. موز درواقع ، گیاه مناطق گرم و مرطوب می باشد با این وجود سازگاری خوبی با اقلیم های مختلف از گرمسیری مرطوب تا نیمه گرمسیری خشک نشان داده است. درمورد قدمت این گیاه می توان به باغ پارادیس جائی که ایو (Eve) که از برگ های آن به عنوان پوشش یا حجاب استفاده کرده است استناد نمود.این موضوع ممکن است یکی از دلایل نام گذاری موز به نام Apple of paradise باشد. اعتقاد بر این است که خاستگاه موز خوراکی نواحی گرم و مرطوب جنوب شرقی آسیا ( کشورهای مالزی ، اندونزی ، فیلیپین و گینه نو ) باشد. موزهای خوراکی از دوگونه M.acuminata و M.balbisiana و یا هیبریدهای حاصل ازتلاقی های انجام شده بین این دوگونه به وجود آمده اند.
کلون های اولیه هردوگونه ذکر شده تولید میوه بذردارمی نمودند.ارقام تولید کننده میوه دسری ازطریق عمل انتخاب یا دورگ گیری بین آن ها به وجود آمده اند. ارقام موزدیپلوئید یا تری پلئید هستند و تعدادی از ارقام تتراپلوئید نیز از طریق به نژادی و برنامه های اصلاح نژاد به وجود آمده اند بیشترین تنوع تیپ های زراعی موز درمناطق آسام- تایلند یافت می شوند. به نظرمی رسد مناطق مالایان Malayan خاستگاه اولیه موزهای زراعی است که از گونه M.acuminata ( گروه AA و AAA ،) ارقام دوارف کاوندیش (Dwarf Cavendish) ، گروس میشل - Gros Michel ) ، روبوستا (Robusta) و های گیت ( Hai Gat) به وجود آمده اند. این ارقام احتمالا در مناطقی نطیر هند و برمه که گونه M.balbisiana ( گروه BB ) بومی آنجاس انتشار یافته اند و در این مناطق دورگ گیر های طبیعی صورت گرفته و نتاج دورگه ( ABB و AAB ) به وجود آمده است. بیشتر ارقام دسری موز از گروه AA و AAA هستند و گروه تری پلوئیدAAA از نظر تجاری بسیار حائز اهمیت هستند.خصوصیات میوه در گروه ها و زیر گروه های مختلف کم و بیش متفاوت می باشد.
جدول - خصوصیات میوه در گروه ها و زیر گروه های مختلف موز (50)
گروه |
زیرگروه |
ویژگی ها |
|
AA |
Sucrier |
میوه ها کوچک (12-8 سانتی متر)، پوست نازکو طلایی رنگ،گوشت میوه نارنجی کم رنگ و خیلی شیرین،دارای9-5 دست درهرخوشه و 18-12 انگشت در هردست |
|
AA |
lakatan |
میوه ها متوسط تا بزرگ (18-12 سانتی متر ) به رنگ زرد طلایی،گوشت میوه نارنجی ، سفت، شیرین و معطر،دارای12-6 دست درهرخوشه و20-12انگشت در هر دست |
|
AAA |
Gros Michle |
میوه ها متوسط تا درشت،دارای پوست ضخیم ، گوشت میوه کرم سفید،بافت میوه مطلوب،شیرین و معطر،12-8 دست در هرخوشه |
|
AAA |
cavandish |
درشت، پوست زرد رنگ،گوشت میوه سفید متمایل به تا متوسط میوه کرم ، نرم و شیرین و با طعم و عطر مطلوب 20-14 دست در هر خوشه و20-16انگشت درهر دست حساس به بیماری نژاد4پنامای |
|
AAB |
Silk |
میوه زردرنگ و به اندازه کوچک تامتوسط، پوست میوه نازک و به رنگ زرد مایل به نارنجی، گوشت میوه سفید و نرم 9-5 دست در هر شوخه و16-12 انگشت در هر دست ، پوست میوه خیلی فساد پذیر |
|
AAB |
Pisang raga |
میوه هادرشت(20-14 سانتی متر)،پوست ضخیم، میوه ها از نوع پختنی،گوشت میوه کرم متمایل با نارنجی بابافت متلاشی شونده 9-6 دست در هر شوخه و16-14 انگشت درهردست |
|
AAB |
plantain |
پوست زرد رنگ، گوشت میوه سفت و به رنگ کرم متمایل به نارنجی،2دست در هر شوخه |
|
AAB |
Bluggo |
میوه ها متوسز تا درشت واز نوع پختنی ، رنگ میوه در زمان رسیدن قهوه ای متمایل به قرمز،گوشت میوه کرم متمایل به نارنجی و نشاسته دار، 7 دست در هرخوشه |
|
BBB |
Saba |
موزهای پختنی با اندازه متوسط تابزرگ،ستبر و زاوریه دار،پوست زردو ضخیم، گوشت میوه کرم متمایل به سفید بابافت نرم،16-7 دست درهرخوشه و 20-12 انگشت در هر دست |
|
انتشار موزهای خوراکی ازآسیا به سایر نقاط دنیا ممکن است از طریق اندام های رویشی موز به نقاطی که دارای شرایط آب و هوایی مناسب جهت رشد آن ها بوده است صورت گرفته باشد معرفی موز به غرب و افریقا از قدمت نسبتا کمی برخوردار است .تاریخ ورود آن به شرق آفریقا قبل از میلاد مسیح بوده و سپس از این محل به سواحل غربی آفریقا واردو درامتداد تمام مناطق گرمسیری مرکز قاره انتشار یافته است. معرفی آن به منطقه مدیترانه و اقیانوسیه بترتیب 650 و1000سال بعد از میلاد صورت گرفته است. اولین معرفی موز به دنیای جدید 1516 سال بعد ازمیلاد توسط پرتغالی ها و از جزایر قناری صورت گرفت و از اواسط قرن نونزدهم نواحی مرکزی آمریکا به بزرگترین مراکز تجاری موز تبدیل شدند. انتشار موز به سایر مناطق و کشورها از طریق هند غربی و آمریکای مرکزی انجام شده است.