انواع گلخانه
احداث گلخانه برای تولید میوه های خارج از فصل و همچنین گل و گیاهان زینتی از قرن 17 میلادی در اروپا آغاز و در سال های اخیر به منظور استفاده بهینه از منابع خاک و آب و یا اشتغال زایی در سراسر جهان گسترش یافته است.
تعریف گلخانه: گلخانه بخش محدودی از فضاست که در آن کلیه عوامل محیطی قابل کنترل بوده و برای کشت های متراکم و تولید محصول خارج فصل و یا خارج از محیط طبیعی گیاه احداث می گردد.
گلخانه ها از نظر نوع تولید و نوع تیپ سازه دارای انواع مختلفی به شرح ذیل می باشند..
تقسیم بندی بر اساس نوع تولید:
گلخانه های تولیدی سبزی و صیفی.
گلخانه های تولید گل و گیاهان زینتی .
سالن های گلخانه ای تولید قارچ دکمه ای و قارچ صدفی.
از نظر نوع سازه گلخانه ها به دو دسته چوبی یا سنتی و مدرن یا فلزی تقسیم می شوند.
گلخانه های چوبی
اسکلت اصلی این گلخانه ها از چوب با پوشش پلاستیک می باشد. ارتفاع در این سازه ها 2 تا 3 متر و سیسام گرمایی و تهویه مناسبی ندارد و به دلیل ارتفاع پایین مناسب کشت محصولاتی نظیر خیار و گوجه فرنگی نمی باشد. مزیت این گلخانه ها قیمت ارزان احداث هر واحد ان می باشد. ولی به دلیل نامناسب محیط داخلی برای رشد گیاه معمولا میزان تولید در واحد سط در مقایسه با پلخانه های مدرن بسیار کمتر است.
گلخانه های فلزی یا مدرن
اسکلت این گلخانه ها از فلز است که معمولا با پلاستیک های ضد اشعه ماوراء بنفش (uv) پوشش و دارای سیستم گرمایشی و تهویه مناسب می باشد. ارتفاع این نوع گلخانه ها بیش از 5/4 متر است و به دلیل شرایط مناسب رشد گیاه در اینگونه سازه، عملکرد در واحد سطح نسبت به گلخانه های چوبی افزایش دارد. اتصال قطعات در گلخانه های فلزی به وسیله پیچ و مهره (پرتابل) یا استفاده از جوش می باشد . هزینه واحد گلخانه های پرتابل نسبت به سیستم جوشی 20- 15 % بیشتر است ولی نصب آن آسان تر و تغییرات در سازه راحت تر است. تیپ های مختلفی سازه های موجود.
تجهیزات و ادوات مورد نیاز در گلخانه ها
از تجهیزات و ادوات مورد نیاز گلخانه می توان به سیستم گرمایشی، سرمایشی، ژنراتور و ... اشاره نمود.
الف- انواع سیستم گرمایشی
سیستم مرکزی : سیستم شوفاژ (برای گلخانه های بالای 4/. هکتار) در این سیستم از بخار آب یا آب داغ استفاده می شود.
سیستم موضعی : بخاری شامل سه دسته، بخاری های منفرد یا تراکمی – بخاری های کنوکسیونی یا همرفتی – بخاری تابشی با انرژی با انرژی پایین.
ب- انواع سیستم سرمایشی
1-سیستم خنک کننده تابستانه
سیستم خنک کننده فن و پد : متداول ترین سیستم تابستانه در گلخانه ها به شمار می رود.
سیستم خنک کننده تبخیری (مه پاش)
2-سیستم خنک کننده زمستانه
سیستم تیوپ – پنکه
سایر تجهیزات مورد نیاز گلخانه
کلخانه های صنعتی
این گلخانه بدون محدودیت در ابعاد و با ارتفاع های متفاوت قابل اجراء می باشند. دیواره های کناری این گلخانه ها برخلاف گلخانه های تونلی یا دو قلو به صورت عمودی بوده و نسبت به گلخانه های تونلی گران تر می باشند. از ویژگی این گلخانه ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
مصرف انرژی گرمایی کمتر نسبت به سایر گلخانه ها به دلیل کم بودن نسبت سطح تبادل حرارت (سطح خارجی) به سطح زیر کشت. زیادتر بودن حجم هوای در دسترس گیاه جهت عمل فتوسنتز ( در زمستان ) به دلیل بالا بودن نسبت حجم هوای داخل گلخانه به سطح زیر کشت در مقایسه با سایر انواع گلخانه ها. تاثیر کند نوسانات درجه حرارت محیط بر روی دمای داخل گلخانه به دلیل پایین بودن نسبت سطح تبادل حرارت (سطح خارجی) به حجم هوای داخل گلخانه و در نتیجه عملکرد بهتر گیاه به واسطه عدم بروز شوک های حرارتی.
امکان استفاده از تمام سطح زیر پوشش (حتی در نزدیکی دیواره ها) برای انواع گیاهان.
امکان اجرای گلخانه با ارتفاع بلند (تا هشت متر) به منظور زیادتر کردن حجم هوای در دسترس گیاه، به صفر رساندن تاثیر نوسانات شدید در جه حرارت محیط بر روی گیاه و یا کشت گیاهان بلندی نظیر موز، بروز کمترین تنش حرارتی روی گیاهان در صورت ایجاد اشکال در یکی از سیستم های حرارتی ( برای گلخانه هایی که از سیستم حرارتی مرکزی استفاده نمی کنند)
گلخانه های دو قلو
این گلخانه ها صرفا به صورت دو قلو اجرا شده و همانند گلخانه های تونلی دیواره های قوسی در طرفین بوده و امکان استفاده از سطح زیر پوشش ، در قسمت های کناری برای کشت بیشتر گیاهان فراهم نمی باشد.
گلخانه های خانگی
این نوع گلخانه در ابعاد کوچک و برای استفاده شخصی در منزل و به منظور پرورش گیاهان زینتی یا سبزیجات و عموما در مناطق سردسیر مورد استفاده قرار می گیرند.
گلخانه های تونلی
این گلخانه ها ساده ترین و ارزان ترین نوع گلخانه های مدرن با پوشش پلاستیک می باشند که در واحدهایی با مقطع بخشی از دایره ( یا شبیه به آن) اجرا می شوند.
ارزان بودن، نصب سریع و آسان، قابلیت کنترل بهتر شیوع بیماری ها و آفات از یک واحد به واحدهای دیگر و دریافت نور بیشتر در واحد سطح گلخانه به دلیل زیاد بودن نسبت سطح خارجی به سطح زیر کشت از محاسن گلخانه های تونلی می باشد و از معایب آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
*مصرف انرژی زیاد جهت گرمایش در زمستان به دلیل زیاد بودن نسبت سطح تبادل حرارت (سطح خارجی) به سطح زیر کشت.
* افزایش قابل توجه دمای داخل گلخانه در تابستان به دلیل زیاد بودن نسبت سطح در برابر تابش (سطح خارجی) به سطح زیر کشت.
*کم بودن حجم هوای در دسترس گیاه جهت عمل فتوسنتز ( در زمستان) به دلیل پایین بودن نسبت به حجم هوای داخل گلخانه به سطح زیر کشت.
*تاثیر سریع نوسانات درجه حرارت محیط بر روی دمای داخل گلخانه به دلیل بالا بودن نسبت سطح تبادل حرارت (سطح خارجی) به حجم هوای داخل و در نتیجه وارد آمدن شوک حرارتی به گیاهان و تاثیر منفی بر روی عملکرد آن ها.
*عدم امکان استفاده از سطح زیر پوشش در قسمت های کناری برای بیشتر گیاهان ( به دلیل قوس سازه در کناره ها)
امکان سرمازدگی هر واحد گلخانه ای در صورت بروز اشکال در سیستم حرارتی آن.
گلخانه های تحقیقاتی
این گلخانه ها عموما جهت انجام تحقیقات در زمینه های کشاورزی، بیولوژی، ژنتیک و .... کاربرد دارند که با توجه به این مطلب به انواع سیستم های کنترل شرایط محیطی نظیر نور، دما، رطوبت، CO2 و ... نیز سیستم کنترل اتوماتیک این فاکتور ها مجهز بوده و بسیار پر هزینه می باشند.
گلخانه های تجاری
گلخانه های تجاری با هدف تولید انبوه انواع گیاهان زینتی ، سبزیحات ، صیفی جات و میوه ها ایجاد می گردند. اسکلت این گلخانه ها از جنس پروفیل یا لوله گالوانیزه و پوشش آن ها از پلاستیک ، فایبر گلاس، شیشه و ... می باشد. گلخانه ها ی با پوشش پلاستیک یا فایبر گلاس عموما از سازه سبک تری برخورد بوده و در مقایسه با گلخانه های با پوشش شیشه ای بسیار ارزان می باشند و به طور عمده به سه نوع تونلی، دو قلو و به هم پیوسته تقسیم بندی می گردند که در ذیل مختصرا به شرخ آن ها می پردازیم.
گروه بندی گلخانه ها از نظر ساختار
الف: گلخانه یک طرفه:
این گلخانه به طور معمول در کنار دیوار ساخته می شود و به صورتی که دیواره شمالی آن با مصالح ساختمانی بنا شده و تمامی دیواره های شرقی و غربی یا قسمتی از آن ها نیز از آجر ساخته می شوند . دیواره جنوبی گلخانه کوتاه تر از دیواره شمالی آن است، بنابراین گلخانه دارای سقف شیشه ای شیب دار است. زاویه سقف با سطح زمین 30 تا 55 درجه می باشد به طور کلی مقدار شیب سقف بستگی به عرض جغرافیایی محل دارد بدین ترتیب که در نیم کره شمالی هرچه محل جغرافیایی از خط استوا دورتر باشد، سقف مایل تر و هرچه جنوبی تر زاویه ای که سقف با سطح زمین تشکیل می دهد کمتر است. زیرا بیشترین استفاده از نور خورشید در گلخانه هنگامی صورت می گیرد که نور به طور عمود بر سطح گلخانه بتابد و بازتاب نداشته باشد و چون هرچه به طرف قطب نزدیک تر شویم اشعه خورشید به صورت مایل تر می تابد بنابراین توصیه می شود که در ساختار گلخانه شیب لازم رعایت شود. به طور معمول درب گلخانه در دیواره شرقی یا غربی گلخانه قرار دارد.
ب: گلخانه نیمه دو طرفه
در این گلخانه سقف از دو سو شیب دارد و دیواره شمالی بلندتر از دیواره جنوبی است، بنابراین دو سوی شیب دار سقف از نظر اندازه نامساوی است به طوری که بالاترین نقطه سقف گلخانه به اندازه یک سوم عرض گلخانه با دیواره شمالی فاصله دارد.
پ: گلخانه دو طرفه
جهت این نوع گلخانه ( یعنی طول آن) شمالی – جنوبی است و ارتفاع دیواره های جانبی گلخانه در تمام جهت ه با هم مساوی است. سقف گلخانه از و سو هم شیب و هم اندازه است.
گروه بندی گلخانه ها از نظر دمایی
الف- گلخانه گرم
در این گلخانه که برام نگهداری و پرورش گیاهان گرمسیری به کار می رود، دما 18 تا 25 درجه سانتی گراد، و رطوبت ناشی از آبیاری گلدان ها مقداری بالاتر از محیط بیرون است.
ب- گلخانه افزایش یا گلخانه کرم و مرطوب
این نوع گلخانه که برای افزایش بذری گیاهان گرمسری، پیوند انواع درختان و درختچه ها در زمستان و گاهی برای ریشه دار کردن قلمه ها مورد استفاده قرار می گیرد، دارای دمایی برابر با گلخانه گرم بوده ، ولی در اثر آبپاشی روی کف گلخانه و یا گیاهان درون گلخانه، رطوبت آن بالا و نزدیک اشباع است. در مناطقی که زمستان خیلی سرد دارند، کف این نوع گلخانه ها را به اندازه 75 تا 100 سانتی متر پایین تر از سطح زمین می سازند تا تغییر های دمایی بیرون ، کمتر بر آن اثر بگذارد.
ت- گلخانه نیمه گرم یا معتدل
این نوع گلخانه برای پرورش گیاهانی مانند بگونیا و گلوکسینیا که تا حدودی نسبت به سرمای زمستانه حساس می باشند یا گیاهانی مانند فیلودندرون که تابستان را در هوای آزاد گذرانده و زمستان به گلخانه آورده می شوند مورد استفاده قرار می گیرد و دارای دمای 12 تا 15 درجه سانتی گراد است.
ث- گلخانه خنک
این نوع گلخانه برای پرورش گیاهانی مانندمرکبات ، نخل های زینتی ، یاس، رازقی، گل کاغذی، کاکتوس ها و گیاهان گوشتی که هنگام زمستان باید در جایی گرم تر از هوای آزاد نگه داری شوند، به کار می رود. دما در این نوع گلخانه از شش تا 10 درجه سانتی گراد است و در شب های سرد زمستان، در صورت لزوم باید به کمک وسایل گرمازا از پایین تر آمدن دما از شش درجه سانتی گراد جلوگیری کرد.