تکثیر گیاهان زینتی

الف)ازدیاد به طریق جنسی

ازدیاد بذری،روش عمده ای است که گیاهان در طبیعت توسط آن تولید مثل می کنند.گیاهان تولید شده توسط بذر دانهال نامیده می شود.

سیستم های کشت بذری

کشت بذر را می توان از طریق دو سیستم انجام داد:

الف)بذرکاری مستقیم

بذرکاری مستقیم در مکان هایی که گیاه باید در آنجا نگه داشته شود کاربرد دارد.این روش عمدتاً برای کاشت چمن ها مورد استفاده قرار می گیرد و یا گلکاری تفننی در باغچه های خانگی

ب) نشاءکاری

در این روش بذرها در خزانه که عمدتاً سرپوشیده است کشت شده و سپس نشاءها به محل اصلی منتقل می شوند.این روش مزایای زیادی دارد که عبارتند از:

طولانی تر کردن فصل رشد،انتقال نشاء به محیط اصلی پس از رفع خطر یخبندان،کاشت گیاهان با فاصله ی مناسب،همچنین این روش برخی مشکلات جوانه زدن بذر را از میان بر می دارد.تولید نشاء گل ها برای پارک ها و فضاهای سبز شهری خود صنعت گسترده ای را در بر می گیرد که نقش مهمی در علم باغبانی دارد.بذرکاری در خزانه غالباً به صورت خطی و عمود بر محور اصلی بستر حفر شده و بذرها در شیار ریخته می شود.فاصله خطوط کشت از هم 25-20 سانتی متر است.بعد از پاشیدن بذر سطح بستر را مجدداً صاف نموده و روی آن قشری از مواد آلی،خاک برگ پوسیده و یا کود دامی پوسیده ریخته می شود.

پس از شروع رشد و نمو بذور باید به کنترل هرچه بهتر شرایط محیطی از قبیل میزان نور،گرما،سرما،آبیاری پرداخت همچنین گاهی نیاز به سله کشی و وجین برای مبارزه با علف هرز وجود دارد یک یا چند کودپاشی ازتی برای رشد سریع تر گیاهان در این مرحله توصیه می شود.

در مورد گل هایی که به انتقال و جا به جا شدن از یک خاک به خاک دیگر حساسیت دارند،کشت در گلدان های توربی و انتقال با همان توصیه می شود.

ب)ازدیاد به طریقه غیر جنسی

هدف اصلی از افزایش رویشی یا ازدیاد غیرجنسی تولید گیاهانی مشابه گیاه مادری است و بر پایه این اصل انجام می گیرد که هر یک از سلول های زنده گیاهی در هسته خود تمام اطلاعات ژنتیکی لازم برای یک گیاه کامل را دارا می باشند.این ویژگی توانمندی (totipotency) نام دارد به طور کلی دلایل استفاده از این روش عبارتند از:

 

 

1-آسان و راحت بودن این روش.

2-گزینش و نگهداری هم گروه ها:با انتخاب یک گیاه برتر و ازدیاد آن توسط روش های غیر جنسی به حمعیتی دست می یابیم که همگی ژنتیکی مشابه گیاه مادری داشته و هم گروه نامیده می شود.

3-ترکیب بیش از یک نژادگان در یک تک گیاه: پیوند که یکی از روش های ازدیاد غیر جنسی است امکان ترکیب بیش از یک نژادگان و همراه کردن ویژگی های مورد نظر دو گیاه مختلف را فراهم می سازد.

4-کوتاه کردن زمان و دوره نونهالی : بسیاری از گونه های ارکیده و گونه های سوخ دار نیاز به 5-10 سال زمان برای آغاز گلدهی دارند با کمک استفاده از روش های غیر جنسی می توان این مشکل را از میان برد.

5-کنترل مراحل رشد و ریخت شناسی.

6-ازدیاد گیاهانی که از طریق جنسی امکان ازدیاد آنها فراهم نمی باشد.

7-مشکلاتی که در روش جنسی ازدیاد وجود دارد مانند دوره خواب بذر در این روش ندارد.

روش های مختلف ازدیاد غیر جنسی

تکثیر از طریق قلمه

1-قلمه ساقه

قلمه های ساقه را بر اساس قسمتی از ساقه که از آن گرفته می شود به گروه های زیر تقسیم بندی می کنند:

قلمه چوب سخت یا قلمه خشبی hard wood cutting

قلمه چوب نیمه سخت یا نیمه خشبی semi hard wood cutting

قلمه چوب نرم spft wood cutting
قلمه علفی herba ceous cutting

قلمه چوب سخت

چوب سخت شده در حال استراحت پس از ریختن برگ ها و پیش از بوجود آمدن شاخه های جدید (چوبی که در سال قبل رشد کرده) از قسمت های ابتدایی و وسط شاخه ها گرفته می شود.طول هر قلمه بین 20 تا 80 سانتی متر بوده و در هر قلمه حداقل دو جوانه وجود داشته باشد.معمولاً برش بالای قلمه در حدود یک سانتی متر بالای جوانه به صورت صاف و برش پایین قلمه در زیر پایین ترین جوانه و به صورت اریب ایجاد می گردد.در هنگام کاشت باید دو سوم قلمه در بستر ریشه زایی قرار گیرد.به دلیل وجود خاصیت قطبیت polarity در گیاهان سر و ته قلمه نباید اشتباه شود.زمان گرفتن قلمه اواخر پاییز ،زمستان و اوایل بهار است.برگ نو ،یاس زرد،پیچ امین الدوله و گل سرخ و ... از این طریق تکثیر می شوند.

قلمه چوب نیمه سخت

از شاخه های جدید و بلافاصله پس از یک دوره رشد تهیه می شود.طول قلمه بین 10 تا 15 سانتی متر بوده و برگ ها در انتهای قلمه نگه داشته می شوند.برای جلوگیری از دست رفتن آب گیاه اعداد برگ های موجود در قلمه را به حداقل رسانده و تا زمان کاشت آن ها را در پارچه مرطوب یا کیسه پلاستیکی نگهداری می کنیم.بهترین زمان تهیه قلمه در ساعات خنک صبح و هنگامی که شاخه ها شاداب هستند می باشد.استفاده از پاگرما و تیمار با تنظیم کننده های رشد می باشد.رز،کاملیا،آزالیا و زیتون تلخ از این طریق تکثیر می شوند.

قلمه چوب نرم

چوب نرمی که از از رشد جدید و نرم و آبدار بهاره به وجود آمده تهیه می شود.طول قلمه بین هفت تا 12 سانتی متر بوده و حداقل دارای دو گره است.گل یا  غنچه روی قلمه ها را حذف کرده و برگ ها را به حداقل می رسانیم.استفاده از پاگرما و تیمار با تنظیم کننده های رشد می باشد.(پس از مدت چهار تا پنج هفته ریشه می دهند).یاس خوشه ای،یاس زرد،ماگنولیا از این طریق تکثیر می شوند.

1-قلمه های علفی

از گیاهان علفی،قلمه برگ دار تهیه می شود.شرایط مناسب جهت ریشه زایی،استفاده از سیستم مه افشان است.شمعدانی،حسن یوسف،داوودی و میخک از این طریق تکثیر می شوند.

2-قلمه برگ

قلمه برگ دارای مریسم اولیه است،در بعضی از گیاهان مثل بریفیلیوم در کناره های برگ گیاهانی کوچک از شکاف های اطراف حاشیه برگ بیرون می آیند (جنین های برگی) با بزرگ شدن برگ ها رویان برگی میز شده و تشکیل دو پیش برگکه در بین آنها نوک ساقه وجود دارد را می دهد.اگر برگ جدا شده و در تماس با بستر ریشه زایی مرطوب قرار گیرد جنین برگی در عرض چند روز ریشه دار شده و بعد از چند از چند هفته گیاه جدید تشکیل می شود.

قلمه برگ دارای مریستم ثانویه در بعضی از گیاهان مثل بگونیا رکس،سدوم،بنفشه آفریقایی ،سانسوریا و برگ قاشقی (پیرومیا) معمولاً گیاهان جدید از مریستم های ثانویه ای که در ته پهنگ برگ یا دم برگ ایجاد می شود،بوجود می آیند.

3-قلمه ریشه

قطعات ریشه که در اواخر پاییز یا اوایل بهار پیش از آغاز ریشه دهی از گیاهان مادری جوان گرفته می شود.گل ابریشم،به ژاپنی،اقاقیا،یاش خوشه ای،نارون از این طریق تکثیر می شوند.

خوابانیدن (افکندن)

در این روش ریشه های نابجا بر روی ساقه ای ایجاد می شود که هنوز به گیاه مادری متصل است.سپس ساقه ریشه دار شده را جدا می کنند تا گیاه جدید بر روی ریشه های خودش بوجود آید.سیاه توت رونده به طور طبیعی به این طریق تکثیر می شوند.

1-خوابانیدن انتهایی tip layering

این نوع روش خوابانیدن به طور طبیعی در تکثیر گیاهانی مانند تمشک های قرمز ،ارغوانی و سیاه توت رونده به کار برده می شوند.

2-خوابانیدن ساده simple layering

در این روش معمولا از شاخه های یک ساله (قابل انعطاف )در پایین گیاه استفاده می شود.شاخه ها را به طرف زمین هدایت شده و با ایجاد یک خمش نوک ساقه بیرون از خاک قرار داده می شود.زمان انجام آن اوایل بهار است.درختچه های سخت ریشه زا و فندق را می توان از این روش تکثیر کرد.زخم زنی ساقه و تیمار با تنظیم کننده های رشد بر ذیشه دار شدن موثر است.

3-خوابانیدن مارپیچی compund layering

در این نوع خوابانیدن شاخه ها در طول خود چندین بار خم شده و درزیر خاک قرار می گیرد.گلیسین و کلماتیس را می توان از این روش تکثیر کرد.

4-خوابانیدن هوایی air layering

در این روش قسمتی از ساقه گیاه که بین دو برگ قرار گرفته دور تا دور ساقه برشی ایجاد کرده و یک تا دو سانتی متر پایین تر از آن را نیز برش داده و پوست قسمت برش داده شده را از روی ساقه می کنیم.مقداری خزه اسفاگنوم را مرطوب کرده و در اطراف محل برش خورده قرار داده و به وسیله دو تکه پلاستیک مربع شکل که رو بروی هم قرار می گیرند به طور کامل روی خزه ها را پوشانده و به وسیله نوار پلاستیکی بالا و پایین آن را می بندیم.فیکوس،برگ انجیری و فیکوس بنجامین را می توان از این روش تکثیر کرد.

اتصال بین پایه و پیوندک را پر می‌نماید. در نباتات خشبی این عمل تقریباً فقط بوسیله سلولهای لایه زنده انجام می گیرد. این بافت را بافت کالوسی می‌نامند. پس از آن که فضای بین پایه و پیوند به وسیله این بافت پر شد یک طبقه از سلولهای آن تبدیل به لایه زنده شده و شبیه پلی رابط بین طبقه زاینده پایه و این طبقه در پیوندک می‌شود که من بعد مانند کامبیوم معمولی درخت در داخل تولید آوندهای چوبی نموده و در خارج تشکیل آوندهای آبکشی می‌دهد و بدین طریق موجب اتصال و یکسره شدن آوندهای پایه و پیوندک به یکدیگر می‌گردد. این خود لازمه گرفتن یا جوش خوردن یک پیوند موفقیت آمیز است. ولی باید توجه داشت که قطعه‌ای که به عنوان پیوندک به کار گرفته شده هنگامی می‌تواند به رشد خود ادامه دهد که سیستم هدایت شیره و مواد غذایی بین دو بافت آوند چوبی و آبکش تامین گردد.

 

 

عوامل مؤثر در جوش خوردن و التیام محل پیوند

جوش خوردن پایه و پیوندک و التیام محل پیوند تابع دقت در عمل قرار دادن پیوندک روی پایه می‌باشد یعنی دو طبقه زاینده باید حتماً با یکدیگر تماس حاصل کنند ولی برای منظور مورد بحث یعنی جوش خوردن دو قسمت با یکدیگر این شرط کافی نیست زیرا علاوه بر لزوم تطبیق دو طبقه زاینده طبیعت دو گیاه مورد عمل نیز باید با یکدیگر از نظر ژنتیکی تجانس و قرابتی میز داشته باشند. تا عمر درخت پیوندی زیاد شده و بهره کافی دهد.

انواع پیوند

پیوند را می توان بر اساس زیر تقسیم بندی کرد:

الف) گروه بندی پیوند از نظر محل استقرار پیوندک

• پیوند روی ریشه
• پیوند روی طوقه (حد فاصل محل اتصال ساقه و ریشه گیاه)
• پیوند روی تنه
• پیوند روی شاخه (سر شاخه کاری)

ب) تقسیم بندی پیوند گیاهان بر اساس زمان پیوند زدن.

-  پیوند در زمان خواب گیاه: پیوندهای شاخه بریده عموماً در زمان خواب گیاه زده می شوند. (پیوند جوانه‌ای در اول بهار، قبل از شروع فعالیت گیاه زده می‌شود) 2- پیوند در زمان فعالیت گیاه: پیوندهای جوانه و پیوند مجاورتی در زمان فعالیت گیاه زده می‌شوند.

مراحل انجام پیوند گیاه

برای شروع پیوند زدن عملیات باید به ترتیب زیر انجام گیرد:

• تهیه پایه
• تهیه پیوندک و روی پایه
• قرار دادن پیوندک روی پایه
• بستن پایه و پیوندک با نخ (در صورت لزوم)
• زدن چسب در محل پیوند نقاط زخم و برش پیوند.

پیوندهای شاخه

در پیوندهای شاخه بریده معمولاً تهیه پیوندک و زدن پیوند در زمان خواب گیاه صورت می‌گیرد (در پاییز یا اواخر اسفند). اگر پیوندک در پاییز تهیه شود لازم است آن را در جای مرطوب با دمای کم نگهداری کرد. به طوری که از خشک شدن پیوندک در اثر کمی رطوبت و یا رشد جوانه‌ها در اثر دمای زیاد جلوگیری گردد.

مراحل پیوند زدن در رز و نحوه بستن پیوندک از چپ به راست

پیوند شاخه Grafting

پیوند زبانه‌ای شاخه: این پیوند زمانی انجام می‌شود که پایه و پیوندک دارای قطر مساوی و حدوداً 0.5 تا 1.5 سانتی متر باشند. در این نوع پیوند پایه را در ده سانتی متری بالای خاک قطع می‌کنند سپس در پایین این برش یک برش دیگر به شکل گاوه و برش مشابهی نیز در پیوندک ایجاد می‌کنند پایه و پیوندک پس از قرار گرفتن بر روی هم محکم به وسیله نوار پیوند یا چسب پیوند پوشانیده می‌شوند.

پیوند تعمیری: این پیوند زمانی انجام می‌گیرد که قسمتی از پوست درخت در اثر حمله جوندگان یا برخورد ادوات کشاورزی یا بعضی از آفات به پوست یا ریشه درخت صدمه وارد شده باشد که به دلیل تخریب آوندهای آبکش دیگر قادر به تامین مواد مورد نیاز خود نمی باشد. لذا برای تقویت سیستم ساقه از پیوند تعمیری استفاده می‌شود.

پیوند پلی: زمان پیوند اول بهار است به وسیله پیوندکی که در زمستان در زمان خواب گیاه تهیه شده است و در پیت خزنده نگهداری شده است. پیوندک از شاخه‌های خود درخت است که یک تا دو سانتی متر قطر دارند که دو سر آن به صورت شیب دار برش می‌خورد تا دو سر پیوندک که گاوه‌ای شکل شود. قسمتهای آسیب دیده پوست درخت را برداشته تا به بافت زنده فعال برسند. به طوری که گاوه در آن جفت شود و قسمت گاوهای شکل دو سر پیوندک زیر پوست درخت قرار گیرد سپس روی آن را به طور کامل با نوار پیوند و چسب پیوند می‌پوشانیم.

پیوند اتصالی: این پیوند برای تعمیر و تقویت ریشه‌های آسیب دیده استفاده می‌شود. در پیوند اتصالی پایه و پیوندک بر روی ریشه‌های خود قرار دارند. گیاهان جوان اطراف درخت به اندازه‌ای که قرار است پیوند زده شوند کوتاه می‌گردند. یک برش شیب دار به اندازه یک سانتی متر در بالای آنها در سمتی که درخت آسیب دیده است ایجاد می‌گردد. برشهایی به اندازه پیوندک روی پایه زده می‌شود و پیوندک در زیر پوست پایه قرار می‌گیرد.

 

پیوند جوانه

• پیوند شکمی یا سپری

برای برش جوانه در پیوند شکمی یک تا نیم سانتی متر زیر جوانه چاقو را به صورت شیب دار فرو کرده تا یک تا سه سانتی متر از جوانه بگذرد بعد از انتهای برش برش دیگری عمود بر ساقه داده و پیوندک را جدا می‌کنیم. در پیوندک می‌توان برش را همراه قطعه‌ای از چوب آن تهیه کرد.

پایه: در فاصله دو گروه برش به شکل T ایجاد می‌کنیم و با نوک چاقو پوست را از روی چوب جدا می‌کنیم باید تناسب بین پایه و پیوندک باشد. بعد با قطبیت صحیح از قسمت پایین پیوندک را به زیر پوست قرار می‌دهیم. تا قسمت بالای پیوندک با برش افقی پایه هم سطح بعد از پایین جوانه قسمت بالای جوانه را می‌بندیم. در پایان قسمت بالای شاخه را شکسته ولی جدا نمی‌کنیم بعد از مدتی که از گرفتن پیوند مطمئن شدیم برای این که پیوندک تحریک به رشد شود شاخه را از بالای پیوندگاه قطع می‌کنیم.

• پیوند سپری واژگون

در برخی از درختان مانند درخت پسته ممکن است پس از ایجاد شکاف شیره گیاهی از گیاه

خارج شود و روی جوانه پیوندک را بپوشاند و از جوش خوردن پیوند جلوگیری کند. روش رفع این مشکل استفاده از کوپیوند سپری واژگون می­باشد که شکاف افقی را در پایین شکاف عمومی (یعنی به شکل T واژگون) می­زنند تا شیره گیاهی، در صورت خروج، به پیوندک آسیبی نرساند. در این حالت پیوندک از پایین وارد شکاف می­شود.

در بعضی مناطق در صورتی که پایه جوان باشد و بتوان آن را به اندازه کافی خم کرد فقط از یک شکاف عمودی استفاده می­شود. زیرا با خم کردن شاخه به طرف شکاف، پوست پایه از چوب جدا شده و شکاف از هم باز شده و می­توان پیوندن را در آن قرار دارد و سپس شاخه را رها کرده تا بحالت خود برگردد.

2- پیوند قاشی

این نوع پیوند زمانی که درخت پوست نمی­دهد، کاربرد دارد. از شاخه­ای که قطر آن 1 تا 5/2 سانتی­متر است استفاده می­شود، برشی با زاویه 45 درجه در زیر جوانه داده، سپس از 5/2 سانتی­متر بالای جوانه یک برش شیب­دار به سوی پایین در داخل ساقه زده می­شود تا به برش اول برسد. در پایه نیز برش­هایی مشابه پیوندک ایجاد کرده، پس از برداشتن قسمت زاید آن، پایه و پیوندک را با هم جفت می­کنند و می­کوشند تا لایه­های زاینده به طور کامل با یکدیگر قرار گیرند. در پیوندگاه جوانه را باید با نوارهای لاستیکی ویژه کوپیوند یا مواد مشابه، محکم نگه داشت. پوشاندن پیوندگاه با چسب پیوند ضروری است ولی باید توجه داشت که روی جوانه چسب زده نشود.

پیوند وصله­ای

این روش در درختانی که پوست آن­ها ضخیم است در زمانی که درخت پوست بدهد و گیاه رشد سریع داشته باشد انجام می­شود در این کار یک قسمت از پوست پایه که در بین دو گره قرار دارد را بصورت مربع بوسیله ابزار دو تیغه­ای مخصوص جدا کرده و به جای آن قسمتی به همان اندازه از پیوندکی که دارای یک جوانه است جایگزین می­کنیم و با چسب پیوند می­بندیم.

پیوند لوله­ای

برای تهیه پیوندک پوست درخت را بصورت لوله­ای به طور سه تا چهار سانتی­متر که دارای یک جوانه باشد را جدا کرده و انتهای پایه را می­بریم و با چسب پیوند می­بندند.

پیوند برشی یا ترصیعی

دو تا سه برش بر روی پایه زده طوری که سمت برش­ها به طرف مرکز چوب باشد و پیوندک باید دو تا سه جوانه داشته باشد و پایین آن را به صورت گاوه­ای شکل برش می­زنیم سپس پایه و پیوندک را در هم قرار داده و با چسب پیوند محکم می­کنیم.

پیوند پوست

در فصلی که گیاه پوست می­دهد پوست را با یک برش عمودی از چوب جدا می­کنند. پیوندک را طوری تهیه کرده که در یک سوی آن یک برش کوتاه وجود داشته باشد سوی دیگر پیوندک شانه نام دارد. پیوندک را در زیر پوست قرار داده و میخ می­زنند سپس پیوندگاه را با چسب می­پوشانند.

پیوند اسکنه

یک شکاف عمومی در پایه ایجاد کرده به طوری که از مرکز چوب بگذرد. دو عدد پیوندک تهیه کرده و طوری در دو سر شکاف قرار می­دهند  که لایه­های زاینده روی هم قرار گیرند. پیوندگاه و نوک پیوندک را با چسب پیوند می­پوشانند.

پیوند جانبی

یک برش شیب­دار در پایه با زاویه 20 تا 30 درجه ایجاد کرده و قسمت پایین پیوندک را گاوه­ای شکل برش می­دهند. سپس پیوندک را در برش پایه حفت می­کنیم و پیوندگاه را با چسب پیوند می­پوشانیم.

درختان و درختچه­های زینتی

شماره	نام فارسی	نام علمی	خانواده
1	بیدمشک	Salix aegyptiace	Salicaceae
4	اکالیپتوس	Eucalyptus sp	Myrtaceae
5	ابریشم مصری	Peinciana gillesii	Legominosae
6	ازگیل ژاپنی	Eriobotra japonica	Rosaceae
7	برگ بو	Laurus nobilis	Lauraceae
8	پیچ ساعتی	Passiflora edulis	Passifloraceae
9	پپراکانتا	Pyracantha coccinea	Rosaceae
10	ختمی درختی	Hibiscus syriacus	Malvaceae
11	خرزهره	Nerium oleander	Oleaceae
12	خرزهره ابلق	Nerium oleander 'variegata'	Apocynaceae
13	زیتون تلخ	Melia azadarach	Meliaceae
14	سرخدار	Taxus baccata	Taxaceae
15	شیر خشت	Contoneaster saticilia	Rosaceae
16	طاووسی	Spartium juniceum	Legominosae
17	گل یخ	Chimonanthus fragrans	Calycanthaceae
18	ختمی گل	Althea resea	Malvaceae
19	بلوط زینتی	Aesculus hippacatanum	Hippocastanaceae
20	زرشک فرانسوی	Berberis gagnegainii	Berberidaceae
21	ماگنولیای گل بنفش	Magnolia soulangiana	Magnoliaceae
22	میخک هندی	Pittosporum tenuifolium	Pittosporaceae
23	یاس زرد	Forsythia intermedia	Oleaceae
24	یاسمن زمستانه	Jasminium nudifolium	Oleaceae
25	پیچ تلگرافی ابلق	Vinca major 'variegata'	Apocynaceae
26	پالونیا	Paulownia tomentosa	Scrophulariaceae
27	نارون مجنون	Ulmus glabra	Ulmaceae
28	پیچ تلگرافی ابلق	Vinca major ʻvariegataʼ	Apocynaceae