تنظیم کننده های رشد
طرح ساختار گیاه بوسیله شاخه اولیه مریستم انتهایی و به وسیله شاخهزایی از مجموع مریستمها تغییر میکند. این ویژگیها برای تعیین ژنتیکی، شکل ویژه گونهها بوده و تحت تاثیر فاکتورهای محیطی میباشد. در شاخهزایی، تشکیل مریستم جانبی در کنار برگ و رشد جوانههای جانبی ضروری است. جیبرلین در کنترل تشکیل مریستم جانبی نقش دارد. شاخه اولیه از رشد مریستمهای جانبی در بسیاری از گونههای گیاهی جلوگیری میکند که این پدیده غالبیت انتهایی نامیده میشود. تاگر چه رشد جوانه جانبی محدود میشود، این جوانههای غیرفعال هنوز از نظر متابولیسمی، به همان اندازه جوانههای در حال رشد فعال هستند، به جز در نخودیان.
غالبیت انتهایی نمایان شده بوسیله یک تعادل بین مقدار سیتوکنین و اکسین نسبت به مقدار واقعی هورمونها کنترل میشود. اکسین اثر بازدارنده بر رشد جوانههای جانبی دارد در حالیکه سیتوکنین جوانههای جانبی را تحریک میکند. علاوه بر این دو هورمون، فاکتورهای دیگری نیز به نظر میرسد که نقش مهمی در کنترل رشد جوانه جانبی داشته باشد.
غالبیت انتهایی میتواند بوسیله سربرداری شاخه اولیه نمایان شود، و در برخی گیاهان بعد از اینکه مریستم اولیه انتهایی به اندام مشخصی مانند یک گل تمایز یابد آشکار میشود. حذف جوانههای انتهایی، تقسیم سلولی را در جوانههای جانبی تسریع میکند. در رزها، در هر زمان، هنگامی که جوانه گل انتهایی قابل رویت باشد 4-2 سانتیمتر بالاتر از جوانههای جانبی میشکفند. این گسترش شاخهها غالبیت انتهایی را به وسیله تولید اکسین بوجود میآورد و جوانهها را بعداً از بازشکوفایی باز میدارد. در شکفتن جوانههای رزها، جوانههای که در موقعیت بالایی در طول ساقه قرار دارند به نسبت زیادی از رشد جوانههای زیرین ممانعت میکنند. توانایی شاخههای فرعی جوانه جانبی به موقعیتش روی محور اصلی بستگی دارد و ممکن است به وسیله تعادل در مقدار چندین هورمون تعیین شود.
اکسین نهایی مشتق شده میتواند شاخه فرعی جوانه جانبی را مانع شود که این کار را به وسیله فعال کردن بافت چوبی مربوطه یا سلولهای مدولاری انجام میدهد اما وارد خود جوانه نمیشود، هنوز حل این مساله باقی مانده است که چطور اکسین اثر بازدارنده بر روی سد جوانه جانبی دارد. اکسین ممکن است نقشی در تنظیم ساخته شدن سیتوکنین داشته باشد و سیتوکنین بیانکننده اینست که به مقدارکم در جوانه روی ساقه بعد از سربرداری موجود میباشد. این سیتوکنین ممکن است نقشی در تنظیم شاخه زایی داشته باشد اکسین واسطه تنظیم کننده ریشه زایی است به همان اندازه که سیتوکنین در بوجود آوردن جوانههای جانبی در روی ساقه نقش دارد، در ریشه زایی اکسین نقش دارد. در رزها غلظت سیتوکنین جریان شیره گیاهی را هم پیش از شکفتن جوانه جانبی و بن شاخهها افزایش میدهد و بعدا کاهش میدهد. جوانه هایی که بن شاخهها را بوجود میآورند به نظر میرسد که سیتوکنین را از ریشه دریافت میکند.
اسید آبسزیک (ABA) در خواب جوانههای جانبی نقش دارد. مقدار ABA در جوانههای جانبی خفته بالاتر از مقدار آن در هنگام رشد بعد از سربرداری است. ABA نیز خفتگی را در جوانههای جانبی افزایش یا در آن حالت نگه دارد. اگر چه ABA و اتیلن ممکن است فعالیت جوانه را تنظیم کنند، آنها ظاهراً در نقش اکسین واسط در فالبیت انتهایی دخیل نیستند، غلظت بالای ABA در قیمت پایین ساقه رز نسبت به بالای آن یافت شده است. بعد از هرس مقدار زABA رزها در بخشهایی از ساقه نزدیک به جوانههای شکفته و نشکفته کاهش یافته، اما ABA اضافی در زیر برگها جوانههای نشکفته یافت شد. تعادل بین تسریع کننده های رشد، مخصوصاً سیتوکنین، و بازدارندههای رشد شامل، ABA کمک به تنظیم شاخه های فرعی، بن شاخه در گیاه رز میگردد.
در رزها معمولاً پس از برداشت بیشتر جوانههای جانبی و انتهایی هستند که رویش پیدا کرده و نشان میدهند که رشد مطلوب بیشتری دارند. اگر جوانه های پایین تر رویش پیدا کنند شاخه های انتهایی هنوز بر آنها تسلط داشته و شرایط رشد نامطلوب (مانند سطح بالا و پایین دما) ممکن است حتی رشد جوانههای پایینتر را متوقف کند و موجب سقط گل شود. در شاخههای پایینی کاهش فعالیت جیبرلین و افزایش تولید اتیلن بافت میشود. مقدار سرکوبی رشد جوانه، تحت کنترل ژنتیکی است. که بعضی تنوع در شکوفایی جوانه را بین ارقام بازگو میکند، رز مادلون Madelon رشد انتهایی زیاد و شاخههای زنی کمتری را نسبت به رز رقم موترا Motrea نشان میدهد که مادلون مقداراکسین به سیتوکنین بیشتری نسبت به موترا دارد.
اکثر رزها را برای تضمین رشد قوی انها روی پایه رزهای وحشی پیوند میزنند در این حالت ممکن است پایه شاخههایی تولید کند که به انها پاجوش گفته می شود. پاجوشها را باید در اولین فرصت از محل اتصال به ساقه حذف نمود. پاجوشها معمولاً از محل پایه و زیر قسمت پیوند شده رشد میکنند. اگر زمان کاشت در بهار و اوایل تابستان باشد باید در اطراف بوته مالچ ریخته و آبیاری به خوبی انجام شود. رز معمولاً دارای ریشههای عمیق است و علائم تنش ناشی از کمبود آب را تا زمان طولانی شدن دوره خشکی نشان نمی دهد ولی این امر باعث اختلال در رشد گیاه و کوچک شدن گلها میشود.