آفات و بیماری های مهم خرما در ایران
زنجرک خرما (omatisus lybicus.oberg):
زنجرک خرما از آفات کلیدی خرما در ایران است که مبارزه با آن اجتناب ناپذیر است. زنجرک ماده بال دار به رنگ زرد روشن مایل به سبز بوده و طول آن به 6-4 میلی متر می رسد. افراد بال دار و پوره های آن بوسیله خرطوم خود شیره و مواد سبزینه گیاه را مکیده و فضولات شیرین و چسبانکی از خود به نام عسلک در بالا و زیر برگ ترشح می کنند و در نتیجه میوه های خرما ریخته و آنچه می ماند نامرغوب و لاغر و غیرقابل مصرف می شود. بر اثر حمله آفات تمام اعضای فوقانی درخت چسبانک می گردند و به همین مناسبت این آفات را در جنوب کشور شیره یا عسلک خرما می گویند. رعایت نکات زیر در کنترل زنجرک خرما بسیار موثر است.
کرم میوه خوار خرما (batrachedra amydraula meyr):
حشره بالغ پروانه ای به رنگ خاکستری مایل به سفید با پولک های نقره ای است و در سطح بدن نقطه های کوچک قهوه ای دارد. شاخک ها نخ مانند و عرض بدن با بال های باز 13-11 و طول آن 8-6 میلی متر می باشد. لارو آفت به رنگ سفید مایل به زرد، کمی صاف و براق به طول 12-10میلی متر است. شفیره بیضی شکل و دو سر آن کشیده، به رنگ زرد و به طول 15 میلی متر است.
خسارت توسط لارو و با تغذیه از میوه های جوان و نارس آغاز می گردد. در نتیجه قطع ارتباط هسته با بخش گوشتی میوه، میوه چروکیده شده و به رنگ قهوه ای متمایل به قرمز در آمده و بر روی زمین می ریزد. به همین دلیل در مناطق خرماخیز جنوب کشور نخل داران به آن حمیره با سرخه می گویند. حداکثر خسارت در دوره ای است که میوه ها در مراحل رشدی کیمری و خارک باشند. رعایت نکات زیر در کنترل آفت بسیار موثر است.
پوشاندن خوشه ها پس از گرده افشانی با کاغذهای مخصوص، پارچه و یا الیاف خرما و باز کردن آن پس از 30 الی 45 روز سبب می شود که حشره بالغ نتواند روی خوشه و میوه های خرما تخم ریزی نماید و در نتیجه میوه های خرما از ریزش و آسیب دیدگی محفوظ می مانند. جمع آوری و انهدام میوه های آلوده و انجام عمل هرس دمبرگ و حذف الیاف اطراف تنه (پناهگاه زمستانگذرانی لارو) در کاهش آلودگی موثر می باشد. در صورتی که میزان خسارت آفت بیش از 20 درصد باشد مبارزه شیمیائی بر علیه آفت باید صورت گیرد. بهترین زمان سم پاشی علیه کرم میوه خوار خرما، نوبت اول 7 الی 10 روز پس از گرده افشانی ونوبت دوم 5-4 هفته پس از اولین سم پاشی می باشد. سموم مناسب جهت سمپاشی شامل دیازینون به نسبت دو در هزار و اکتیلیک (پیریمیفوس متیل) امولسیون 50 % به نسبت دو در هزار مخلوط با آب می باشد.
کنه گردآلود یا تار عنکبوتی خرما (paratetranychus afrasiaticus):
کنه بالغ به رنگ سفید تیره مات متمایل به زرد است. شکل کنه بیضی و انتهای بدن کنه نر قدری باریک و مثلثی شکل است. کنه ماده 3/0 میلی متر و نر آن 2/0 میلی متر طول دارد. کنه بالغ دارای چهار جفت پا می باشد. تخم کنه سفید متمایل به زرد و شفاف است و بر روی میوه ها و داخل تارهای عنکبوتی گذاشته می شود. پوره ها کم رنگ با سفید مات بوده و بعضی اوقات به رنگ زرد نارنجی دیده می شوند. چشم پوره ها قرمز است و سه جفت پا دارند. در جنوب ایران ماه های تیر و مرداد که میوه های خرما خارک می شوند کنه خرما شدیدترین حمله های خود را آغاز می کنند. بر اثر تغذیه رنگ طبیعی برگ و میوه ها تغییر یافته به رنگ خاکستری سفید و یا زرد کم رنگ در می آید. در مواقع طغیان کنه گردآلود، خوشه های خرما پوشیده از غبار شده و میوه های خرما چروکیده گشته و بر روی زمین می ریزند.
مبارزه باعلف های هرز به ویژه مرغ، آبیاری به موقع نخلستان، هرس به موقع برگ ها و دمبرگ ها و حذف لیف اطراف تنه، تقویت درختان با کودهای شیمیائی و میانه کاری با سورگوم و یونجه در کاهش خسارت آفت بسیار حائز اهمیت است. بهترین زمان سم پاشی علیه کنه تارتن خرما در مناطق جنوبی کشور نیمه اول خرداد ماه و سموم مناسب جهت مبارزه باشامل: گوگردهای قابل حل در آب به نسبت 3-1 در هزار، گل گوگرد به میزان 150-100 گرم برای هر درخت، کنه کش تدیون (تترادیفون) به نسبت دو در هزار، اکتلیک (پیریمیفوس متیل) 50 % امولسیون به نسبت دو در هزار و کنه کش نیسورون به غلظت 5/0 تا 75/0 لیتر در هکتار می باشند.
سوسک شاخدار یا سوسک کره خرما(oryctes elegans prell):
حشره بالغ، سوسک سیاه براقی است که حدود 38-36 میلی متر طول دارد و در قسمت پشت سر ان یک شاخک کوچک مشاهده می شود که انتهای آن کمی به طرف عقب متمایل است. این شاخک در نرها بزرگتر از ماده هاست. لارو آفت درشت و قوی به رنگ سفید مایل به خاکستری است. لارو آفت در قسمت تاج درختان خرما در قاعده ی دمبرگ های اصلی و دم خوشه ی خرما زندگی می کند و در آن محل تولید حفره نموده و سبب سائیدگی دم خوشه و دمبرگ ها شده و در نتیجه شاخه ها و خوشه ها می شکنند. بر اثر حمله لارو درختان ضعیف شده و از شکل ظاهری خود خارج می شوند. به علاوه خوشه های خرما که دارای محصول
زیادی هستند یا به کلی از بین می روند و یا این که بر اثر نرسیدن غذای کافی به خوشه ها میوه های آنها چروکیده و نامرغوب می گردند. طعمه پاشی با مخلوطی از سوین (کارباریل) 85% به مقدار 3 کیلوگرم + سبوس گندم به میزان 100 کیلوگرم + 50 لیتر آب از اسفند ماه به بعد بتا هنگام برداشت محصول خرما هر ماه دو مرتبه در قسمت تاج درختان خرما باعث مرگ لاروهای آفت می شود.
سرخرطومی حنائی خرما (rhynchophorus ferrugineus olive):
این حشره از آفات بسیار خطرناک نخل خرما و قرنطینه ای برای کشور می باشد که محدوده ی انتشار آن فعلا منطقه سراوان در استان سیستان و بلوچستان است. این حشره به رنگ قرمز متمایل به قهوه ای (حنایی) تا قهوه ای تیره می باشد و طول تقریبی بدن آن 35-25 میلی متر است. تخم ها برنجی شکل، سفید رنگ و به طول تقریبی یک میلی متر می باشند. لارو بدون پا و به رنگ سفید شیری، کمی خمیده و قطور با سر قهوه ای و آرواره های قوی است. طول لارو در سن آخر 45-40 میلی متر است. شفیره به رنگ شکلاتی مایل به قهوه ای و در داخل پیله ای که از الیاف جویده شده مغز درختان خرما ساخته شده، ایجاد می گردد. خسارت اصلی آفت مربوط به مرحله لاروی است. لاروها با تغذیه خود تونل هایی به طرف داخل تنه به قطر تقریبی 20-10 میلی متر در جهات مختلف ایجاد کرده و از بافت نرم و آب دار مغز درختان خرما تغذیه می کنند. تغذیه لارو از بافت های زنده داخلی تنه، نته جوش ها و دمبرگ ها باعث توخالی شدن تنه و مرگ درخت می شودو مهم ترین علائم تشخیص وجود آفت به طور خلاصه شامل: ترشح صمغ چسبنده قهوه ای متمایل به قرمز از تونل های لاروی، تولید خاک اره در کانال های تغذیه و مدخل کانال ها، وجود شکاف های خروجی حشرات کامل و مرگ درخت و جوانه مرکزی را می توان ذکر کرد.
مبارزه: ردیابی مستمر آفت و جلوگیری از ورود پاجوش از مناطق آلوده به مناطق غیر آلوده، انجام عملیات هرس برگ، تنه جوش و پاجوش در فصل زمستان، آبیاری کافی و تغذیه درختان و رعایت اصول به زراعی، ضدعفونی نهال های خرما به وسیله قرص فسفید آلومینیوم زیر پوشش نایلونی و انهدام حشرات کامل با طعمه های غذایی (تنه درختان را از جهت طولی به دو نیم کرده و هر یک از این قسمت ها را آلوده به شیره خرما می کنند)، استفاده از فرمون تجمعی که به وسیله حشرات نر تولید می شود، ضدعفونی و پانسمان محل زخم درختان خرما به وسیله مخلوط یک درصد اکسی کلرورمس، مبارزه با سایر آفات خرما مانند سوسک کرگدنی، سوسک شاخک بلند، شب پره بزرگ خرما و موش که راه نفوذ آفت به داخل درخت خرما را باز می کنند، تدخین تنه درختان آلوده با قرص های فسفید آلومینیوم، رعایت بهداشت باغ و جمع آوری و حذف کلیه بقایای گیاهی موجود در نخلستان ها، پوشاندن تنه درختان با نور تا ارتفاع دو متر و خاک دادن پای تنه درختان پس از حذف پاجوش ها در کاهش خسارت آفت بسیار موثر است.
بیماری پوسیدگی گل آذین خرما (mauginella scattae cav.):
بیماری پوسیدگی گل آذین خرما (خامج) از مهم ترین بیماری های نخلستان های کشورهای اطراف خلیج فارس از جمله ایران است. اولین علائم آلودگی در هنگام ظهور اسپات یعنی اواخر زمستان و یا اوایل بهار به صورت لکه های قهوه ای کمرنگ دیده می شود. بیماری ابتدا از قسمت انتهایی غلاف که نرم تر است شروع شده و سپس به قسمت های دیگر غلاف گسترش می یابد. قسمت های آلوده داخلی اسپات به رنگ زرد همراه با لکه های قهوه ای رنگ بر روی آن می باشد. در مراحل پیشرفته گل ها کاملاً گندیده و سیاه شده و روی غلاف اسپات، لکه های سیاه رنگ با حاشیه های صورتی ظاهر می گردد. اگر شدت بیماری در مراحل اولیه بسیار زیاد باشد، اسپات باز نشده و کاملاً خشک می شود. اسپات های آلوده ی باقی مانده از فصل گذشته، قاعده ی برگ و الیاف های آلوده و نیزه ی گرده افشانی آلوده از منابع مهم در انتشار بیماری به شمار می روند.
رعایت اصولی به زراعی و بهداشتی نخلستان از جنله حذف اسپات های الوده سال قیبل ، هرس برگ های پیر ، ضدعفونی نیزه گرده افشان ، رعایت فاصله مناسب کشت ( 8*8) بین نخل ها ؛ کنترل علف های هرز به طور کامل و شخم نخلستان در پیشگیری و کاهش خسارت بیماری بسیار موثر هستند . بهترین زمان سم. پاشی پس از برداشت محصول و قبل از باز شدن اسپات ها ( بهمن ماه ) می باشد . سموم زیادی از جمله بنلیت ، کوپوایت ، زینی، تیرام ، تیوفانات متیل و تیا بندازول و ... برای مبارزه با این بیماری توصیه شده اند .
لکه برای گرافیولای درخت خرما (graphiola phoeinicis poit):
این بیماری در ایران از بندر عباس ، مناب ، و بلو چستان ، گزارش شده است . ظهور کامل زیگیل های سیاه کوچک استوانه ای شکل به قطر 3-1 میلی متر روی برگ از غلاعم این بیماری است . یکی از راه های مبارزه با این بیماری هرس برگ های الوده و سوزاندن انها ست . سم پاشی با سم بوردو و یا کوپورات قبل از پراکنده شدن اسپور های قارچ می تواند مفید باشد . عملیات سم پاشی باید طی 4-3 مرحله به فواصل 15 روز یک بار انجام شود .
عارضه پژمردگی و خشکیدگی خوشه خرما :
این عارضه اولین بار در سال 1368 از بخش قلعه گنج و رودبار در شهرستان کهنوج گزارش گردید و هم اکنوون د راکثر مناطق خرما کاری کشور شایع است . ارقام مضافتی و کلوته در منطقه جیرفت ، بم ، کهنوج ، مرداسنگ در استان هرمزگان ، کباب در استان بو شهر ، خاصی و کبکاب در بهبهان ( استان خوزستان ) که از ارقام تجاری این مناطق به شمار می روند حساس ترین ارقام نسبت به این عارضه گزاشر شده اند . عارضه در مرحله تبدبل خلال به رط ظاهر می شود . پؤمردگی ناگهان میوه ها در طی دو الی سه روز و در ادامه خشکیدن خوشه هاا طی یک الی دو هفته از مهم ترین علایم عارضه می باشد . در برخی ارقام مضافتی نوار های قهوه ای رنگ در سطح بالا غالبا و یا زیر محور اصلی خوشه ها دیده می شود . دو فاکتور در دمای بالا و رط.بت نسبی پایین نقش اصلی در بروزو تشدسد عارضه ایفا می کنند . وزش باد های گرم و خشک نیز در تشدید عارضه بسیار موثر است . اقدامات تلفیقی شامل ابیاری نخلستان های الوده با دور 4-7 روز یک بار بر حسب شرایط کنطقه و بافت خاک به ویژه در طولل بحران ایجاد عارضه پوشش خوشه ها با سبد حصیری در ابتدای مرحله خارک ( تغییر نگ میوه ها ) حذف یک سوم نوک خوشه ها در مرحله گرده افشانی ، تنظیم نسبت برگه به خوشه (10-8 برگ به 1 خوشه ) ، میانه کاری با محصولات نظیر یونجه ، شبدر و سورگوم ، محلولو پاشی با کود سولفات پتاسیم خالص به نسبت پنج در هزار و احداث بادشکن در حاشیه باغ های جدید الاخداث در کاهش خسارت عارضه و پایین ائردن خسارت به زیر استانه اقتصادی بسیار موثر است .