يالاخانواده شپشك ها ( (Coccoidea

در اين گروه بزرگ حشرات به اشكال مختلف و اندازه هاي متفاوت و معمولا كوچك هستند ,ماده ها بدون بال و معمولا بدون پا هستند.نرها فقط داراي يك جفت بال و گاهي بدون بال ,با قطعات دهان تحليل رفته مي باشند و تغذيه نميكنند , شكم به يك و گاهي دو زائده طويل دم مانند ختم ميشود , بالهاي زيرين تحيلي رفته و بشكل هالتر هاي كوچك شده است . پنج ها يك مفصلي كه به يك ناخن ختم ميشود.

در سپر دار ها ,حشرات ماده پس از يك تغيير جلد پاها و شاخك هاي خود را از دست مي دهند و با خرطوم طويل خود كه در نسج فرو كرده اند , روي گياه ميزبان براي هميشه ثابت مي شوند .در عوض پوشش هايي از جنس شاخ و موم روي بدن آنها را مي پوشاند كه اصطلاحا پولك يا سپر ناميده ميشود. اين پولك ها كه در گروه هاي مختلف شكل هاي متفاوتي دارند , بدن حشره را در مقابل دشمنان طبيعي حفظ مي كنند. در شپشك هاي نرم تن بدن حشره ماده پس از رشد كامل در سطح پشتي سخت ,كيتيني شده و به صورت محفظه تخم در مي آيد و هزاران تخم را در خود جاي مي دهد.عده اي از شپشك ها مانند شپشك نرم تن , شپشك دو كوهانه و شپشك هاي آرد آلود مانند شته ها عسلك ترشح مي كنند.از شپشك هاي نباتي خانواده هايي كه روي درختان ميوه دانه دار ايجاد خسارت مي كنند , به ترتيب اهميت به قرار زيرند :

خانواده سپردارها  Diaspididae

در حشرات ماده و پوره هاي نر ,جلد لاروي همراه با ترشحات مومي و شاخي , سپري پولك مانند در روي بدن تشكيل مي دهند .سپر ممكن است گرد , كشيده و يا گلابي شكل باشد.

سپردار بنفش زيتون

Parlatoria oleae Colvee

Syns:Syngenaspis oleae Lonardi

Parlatoria affinis Newst

Parlatoria proteus Curtis

اين شپشك در ايران اولين بار از روي زيتون در رودبار و بعضي از درختان ميوه و جنگلي گزارش شده است و در دنيا بيش از 200 گونه گياه ميزبان دارد.

در ايران از روي درختان ميوه دانه دار و هسته دار ,جنگلي و درختچه هاي زينتي گزارش شده است.اين شپشك با مكيدن شيره گياهي و ايجاد اختلالات بيولژيك موجب خسارت قابل توجه مي شود.

مشخصات ظاهري و زيست شناسي

در نقاط معتدل سرد اين حشره زمستان را به صورت پوره سن دو, در نواحي گرمتر بصورت حشرات كامل ولي نابالغ در روي شاخه ها و تنه درختان بسر مي برد.

حشرات ماده به رنگ بنفش تيره , فاقد بال , پا و شاخك مي باشند. قطعات دهان آنها به صورت رشته بلند و باريكي در آمده است كه وقتي حشره را با نوك سنجاق جابجا كنند ,به خوبي ديده ميشود. بدن حشره را پولك خاكستري رنگي پوشانده است و جلد لاروي برنگ قرمز در كنار سپر قرار دارد.

حشرات ماده در اطراف كرج در اواخر فروردين ماه و اوايل ارديبهشت شروع به تخم ريزي مي كنند. هر حشره ماده به طور متوسط حدود 40 تا 50 عدد تخم مي گذارد و گاهي تا 100 عدد تخم هم مشاهده شده است.تخم ها بيضي شكل و بنفش رنگ است  كه 3/0 – 4/0 ميلي متر طول دارند. دوره نشو و نماي جنين در تخم (انكوباسيون) حدود 20 روز مي باشد. پس از ان پوره هايي به رنگ ارغواني روشن از تخم خارج ميشوند كه داراي شش پا و يك جفت شاخك مودار مي باشند. سطح بدن نيز از موهاي پراكنده پوشيده است.و وقتي در انتهاي شاخه ها و روي برگها قرار مي گيرند , به آساني بوسيله جريان باد از درختي به درخت ديگر منتقل مي شوند.

پوره سن اول يا لارو , پس از چند ساعت حركت (حداكثر 24 ساعت) با پيدا كردن محل مناسب روي درخت ميزبان ثابت مي شود و بلافاصله جلد عوض مي كند و شاخك و پاهاي خود را از دست مي دهند . پوره سن دوم به محض اينكه تشكيل شد.

شروع به ترشح سپر كرده و پس از مدتي تغذيه يك بار ديگر جلد عوض مي كند و تبديل به حشره كامل مي شود .حشره كامل نيز به نوبه خود ترشحات مومي سفيد رنگي دارد كه روي جلد لاروسن2 و اطراف آنرا فرا ميگيرد. در حشرات نر پوره سن دوم كمي پس از تغذيه وارد مرحله شفيرگي شده و سپس به حشره كامل بالدار تبديل مي شود.

دوره زندگي بسته به شرايط فصل , در حدود 30 تا 50 روز است و در سال 3-2 نسل ايجاد مي كند. چون خروج پوره ها از تخم اغلب تدريجي است , لذا از ماه ارديبهشت به بعد , در روي سر شاخه ها حالات مختلف اين آفت مشاهده مي شود .

خسارت

خسارت عمده سپر دار بنفش , از راه تراكم آن روي تنه ,سرشاخه, برگ ,ميوه و تغذيه از شيره نباتي است كه ميزبان را بشدت ضعيف مي كند.

در روي ميوه ,برگ و دمبرگ در اثر ورود بزاق سبزينه گياه ميزبان از بين رفته و لكه هاي متعدد بنفش رنگ ظاهر مي شود و گاهي سطح ميوه ها به كلي بنفش رنگ مي شود كه ممكن است با عوارض ديگر اشتباه بشود.

در روي تنه و سر شاخه محل تجمع شپشك ها ,لكه هاي قهوه اي رنگ مشاهده مي شود كه تصور مي رود يك نوع بيماري فيوزيولوژيك باشد( بيماري توكسيكوژنيك) .اين وضعيت روي ميوه هاي مختلف نيز مشاهده مي شود و اغلب ممكن است با علائم بيماري هاي گياهي خاص اشتباه شود .حمله و تغذيه اين شپشك باعث ضعف درختان ميوه و آماده شدن آنها براي حمله سوسكهاي پوست خوار Rugoloscolytus mediterraneus Egg و ساير آفات درجه دوم مي شود.

دشمنان طبيعي

علاوه بر چند گونه از كفش دوزك ها از جمله كفشدوزك نقابدار دو لكه اي , Chilocorus bipustulatus L و كفشدوزك نقابدار چهار لكه اي Exochomus quadripustulatus L .

چندگونه از زنبورهاي پارازيت از جمله Physcus testaceus   , Ahytis pcoclia (walk) , Aphytis maculicomis (Masi) از اين حشره تغذيه مي كنند. زنبور پارازيت Ahytis pcoclia (walk) كه از ايران به آمريكا برده شده است روي كنترل جمعيت سپردار بنفش زيتون در كاليفرنيا اثر قابل توجه دارد و براي مبارزه با اين آفت به كار مي رود.

مبارزه

سمپاشي زمستانه اگرچه بايد در تقليل انبوهي اين افت مؤثر واقع شود ,ولي عملا نتايج رضايت بخشي نمي دهد. در سپاشي بهاره براي مبارزه از سموم فسفره نظير ديازينون (يك در هزار از امولسيون 60 %) , گوزاتيون (2 در هزار از امولسيون 20 %) , سوپر اسيد (يك در هزار امولسيون 40 %) , پرفكتيون (2 در هزار امولسيون 20 %) استفاده مي شود كه در موقع تفريخ (باز شدن) تخمها يعني اواسط تا اواخر ارديبهشت ماه و تكرار آن حداقل دوبار بلافاصله 14 روز به كار مي رود.

در صورتيكه آلودگي شديد باشد ,مي توان به محلول سمي پنج در هزار روغن اضافه كرد. ولي از اضافه كردن روغن به سموم سيستميك , بايد اكيدا خودداري شود. بعلاوه از پاشيدن ديمتوئات ها روي درختان ميوه هسته دار بايد اجتناب نمود. بعضي متخصصين سمپاشي پاييزه بعد از برداشت محصول را بسيار مؤثر مي دانند. فرمول شيميايي براي سمپاشي به صورت ديازينون امولسيون 60 %, 100 گرم ,پارافين مايع 1-2 ليتر ,مويان 150 گرم ,آب 100 ليتر مي باشد كه بجاي پارافين و مويان مي توان از روغن هايي مانند سيترول , سيتروامولسيون ,روغن مي سيبل سيتروس روغن ولك كه مخلوطي از روغن و مويان آماده است , استفاده كرد. اين سمپاشي بهتر است پس از ريختن برگها صورت گيرد.

Parlatoria pergandi Comstock اولين بار توسط فرحبخش در سال 1340 روي گونه اي از ارقام وحشي رزاسه در رشت جمع آوري شده است و به گونه P.oleae  از نظر شكل ظاهري شباهت زياد دارد.

Parlatoria theae Comstock اين گونه را فرحبخش از روي درخت جل Laurocerasus officinalis از خانواده رزاسه گزارش كرده است و احتمالا روي ارقام وحشي درختان ميوه از اين خانواده در استانهاي مازندران و گيلان فعاليت دارد .