سپردار گلابی Quadraspidiotus pyri Lich
این حشره ابتدا از روی تنه زردآلو در کرمانشاه جمع آوری گردید ولی احتمالاً در سطح وسیعی از مناطق میوه خیز کشور ما انتشار دارد. ثقه اسلامی در منطقه خراسان روی سیب گزارش شده است. بعلاوه این آفت از سراسر اروپا، شمال آفریقا، کشورهای آسیائی و جنوب روسیه گزارش شده است.این حشره به تنه درختان متنوعی از جمله سیب – گلابی – ازگیل – گوجه – گیلاس – چنار و زبان گنجشک حمله می کند. شدت خسارت در بعضی نقاط در غرب کشور روی تنه و شاخه زردآلو و سیب قابل ملاحظه است.
مشخصات ظاهری و زیست شناسی
سپر حشره ماده بقطر 2 تا 3/2 میلیمتر، سپر کمی برجسته است. جلد لاروی مرکزی و به رنگ قرمز متمایل به نارنجی و رنگ سپر خاکستری متمایل به سیاه است.
سپر پوره نر کشیده و از رنگ سپر حشره ماده کمی روشن تر می باشد. بدن حشره ماده کاملاً گلابی شکل و به رنگ زرد لیمویی است. در این گونه روی پیچیدیوم سه جفت Lobe وجود دارد.L1ها با هم موازی و فرورفتگی در طرفین کاملاً نمایان است و در بین آنها دو شانه قرار گرفته که طول آنها از طول لوب ها کمتر است.L2 ها غیرمتقارن و دارای یک فرورفتگی مشخص در قسمت انتها هستند. بطوریکه نیمه داخلی از نیمه خارجی بلندتر به نظر می رسد. در بین L1 و L2 فاصله نسبتاً زیادی است که به وسیله خارهای دندانه دار پر می شود.L3 ها نسبتاً کوچک و بوسیله سه شانه با دندانه های بلند از L2 جدا می شوند.
محل استقرار این شپشک روی تنه و شاخه و در نتیجه باعث خشک شدن شاخه ها می گردد. از آفاتی است که می تواند از نظر اقتصادی خسارت فراوان ایجاد کند ولی خوشبختانه در اکثر نواحی در اثر عوامل بیولوژیک تحت کنترل در می آید. این حشره زمستان را بصورت پوره سن دوم روی تنه درختان میزبان می گذراند. در بهار بالغ می شود و شروع به تخم ریزی می کند.ظاهراً پوره های سن اول برگ درختان را نیز آلوده می کنند ولی نمی توانند دوره زندگی خود را روی برگ کامل کنند و لذا از بین می روند. از ویژگی های بیولوژیک این آفت در شرایط ایران اطلاع کافی در دست نیست.
Quadarspidiotus ostreaeformis Curtis
این سپردار اولین مرتبه توسط Bodenheimer در منطقه کرمانشاه مشاهده شده است.فرحبخش روی درختان میوه نظیر سیب – گلابی – آلو و درختان غیر مثمره در منطقه چالوس گزارش کرده است.
سپردار گلابی مازندران
Epidiaspis leperil(Signorel)
Syn:Epidiaspis betulae Bear.
این آفت برای اولین بار توسط کوثری از روی گلابی در بابلسر جمع آوری گردید و باین نام نامیده شد.فرحبخش از انتشار این گونه در اطراف تهران گزارش می دهد و میزبانهای آنرا سیب – گلابی – زالزالک، گردو و زیتون معرفی می کند. این حشره به شاخه و تنه حمله می کند و گاهی چندین لایه از سیب را می توان روی آنها دید.
مشخصات ظاهری و زیست شناسی
سپر حشره ماده، گرد، خاکستری متمایل به زرد و بقطر 1- 5/1 میلیمتر است. جلد لاروی، مرکزی و طلائی رنگ است. پیجیدیوم دارای یک جفت Lobe مثلثی شکل است که در بین آنها شانه دیده نمی شود. از ویژگی های بیولژیک این آفت در شرایط کشورمان اطلاعی در دست نیست.
زمستان گذرانی بصورت ماده کامل در زیر سپر و ظهور پوره های سن اول در روی درخت زردآلو هنگام گل دهی آن می باشد.رجبی تولید مثل حشره بطریق زنده زائی ذکر می کند بدین طریق که تخم داخل شکم حشره ماده تفریخ شده و بصورت پوره از شکم حشره ماده خارج می شود.
Leucasapis archangelskyae Lindinger
Syn:Suturaspis archangelskyae Lind.
کوثری این شپشک را در استان تهران از روی درختان میوه دانه دار به ویژه گلابی و هسته دارها و همچنین از درختان غیرمثمره(زبان گنجشک) ذکر کرده است. سپر حشره ماده گلابی و کشیده و بطول 1 تا 5/1 میلیمتر و برنگ زرد بسیار روشن می باشد.
Nilotaspis halli Green
کوثری این گونه را از روی زرد آلو ، هلو وگیلاس در استانهای فارس و کرمان گزارش می کند و فرحبخش این گونه را روی دانه دارها از جمله سیب و گلابی و هسته دارها نظیر آلو و آلبالو گزارش کرده است.
Melanaspis inopinata Leon
کوثری و فرحبخش این گونه از مناطق اصفهان – کرمان و فارس از روی گلابی و سیب و گردو و پسته گزارش کرده اند. رجبی در استان مرکزی ، چهارمحال و بختیاری و یزد روی بادام ، سیب و گوجه ذکر کرده است. سپر ماده مدور و برنگ خاکستری تیره و سپرهای پورگی قهوه ای تیره و در مرکز سپرها قرار دارند. پیجیدیوم حشره ماده دارای چهار جفت لوب است و بیولژی این سپردار احتیاج به مطالعه بیشتر دارد.
Hemiberlesia lataniae Signoret
این حشره پولی فاژ است و روی درختان میوه از خانواده Rosaceae مشاهده می شود.کوثری و فرحبخش وجود این حشره را روی درختان گلابی و به گزارش کرده اند.
خانواده های شپشک های نخودی Lecanidae
شپشک نخودی Eulecanium coryli L
Syns:Lecanium coryli L
Eulecanium mali Schek
شپشک نخودی برای اولین بار در سال 1328 توسط دواچی و کوثری گزارش شده است. خسارت این شپشک از سالهای گذشته با ظهور ترشحات شیره ای روی عده زیادی از درختان میوه دانه دار و هسته دار نظیر به – سیب – گیلاس –گوجه – آلبالو – زردآلو – ازگیل – گردو = بادام و درختان و درختچه های غیر مثمره ، زبان گنجشک – افرا – تبریزی – بید – بلوط و شمشاد گزارش شده است.
درخت به میزبان بسیار مناسبی برای این آفت می باشد. از روی درختان به در کرج جمع آوری شده است.
حشره ایست که در حالت بلوغ(حشره ماده) نیم کروی و برنگ قرمز براق می باشد و اندازه آن در حدود یک ماش یا کمی بزرگتر است. و به همین دلیل شپشک نخودی نامیده می شود. این حشره روی عده زیادی از درختان میوه دانه دار و هسته دار دیده می شود.
این حشره نیز با مکیدن شیره نباتی باعث ضعف شدید درختان میزبان می گردد. عیب دیگر آن ترشح عسلک می باشد که باعث تجمع گرد و خاک در سطح تنه و سرشاخه و برگ درختان میزبان و احیاناً تولید دوده (فوماژین) می گردد و در نتیجه باعث رکود فعالیت های فیزیولوژیک درخت بخصوص کربن گیری و تنفس می گردد. خسارت آن به اندازه دو گونه قبلی نیست، ولی در بعضی موارد شدت قابل توجه دارد. این آفت در اکثر نقاطی که در ایران درختان میوه کشت می شود مشاهده گردیده است. در نواحی دشت که دارای فصل رویش طولانی و معتدل گرم می باشند، خسارت بیشتری ایجاد می کنند. در اروپا و سایر کشورهای آسیا و آمریکا نیز این آفت وجود دارد.
مشخصات ظاهری و زیست شناسی
این حشره زمستان را بصورت پوره سن 2 بسر می برد. پوره ها در این حالت از پشت بشکل پولک های بیضی شکل و قرمز متمایل به قهوه ای رنگ دیده می شوند که اگر یکی از آنها را با سنجاق از نبات میزبان جدا کنند، خرطوم طویل و حرکات موجی سطح شکمی بدن حشره قابل رؤیت می باشد.
شکل و اندازه بدن حشرات کامل بسته به نوع میزبان متفاوت است و از این نظر ممکن است از لحاظ تشخیص مورد اشتباه واقع شود. این حشره در بهار پس از مدتی تغذیه و ترشح عسلک در اواسط خردادماه شروع به تخمگذاری می کند و در این حالت به مرور بدن حشره ماده از سطح زیرین چروکیده شده و جلد شاخی حشره تبدیل به محفظه تخم می شود. این تخمها در اواسط تیرماه باز می شود و پوره ها از زیر جلد ماده خارج شده و در سطح برگها، میوه ها و سرشاخه ها پراکنده می شوند و اغلب توسط باد به اطراف پراکنده می گردند. مدت تحرک این پوره ها بطور نسبی از پوره های سپردارها بیشتر است. این حشره در سال فقط یک نسل دارد.
دشمنان طبیعی
عده زیادی از کفشدوزکها بخصوص کفشدوزک دو لکه ای و پهار لکه ای نقابدار و عده ای از زنبورهای پارازیت از جمله Coccophagus Sp از این حشره تغذیه می کنند. گونه اخیر در اکثر نقاط ایران مشاهده می شود. وطغیان پریود یک (چند سال یکبار) این آفت احتمالاً به علت نوسانات انبوهی این حشره مفید می باشد.
همچنین خروج حشرات کامل زنبورهای پارازیت از زیر جلد جنس ماده اغلب با ظهور پوره ها همراه است و لذا سم پاشی در این مرحله باعث از بین رفتن زنبورهای مفید نیز می گردد.
مبارزه شیمیائی
سمپاشی زمستانه بصورتی که برای تخم شته ها گفته شد، علیه این آفت نیز مؤثر واقع می شود. یمپاشی تابستانه باید در اواسط تیرماه صورت گیرد و اکثر سموم فسفره بخوبی روی این آفت اثر دارند.
از جمله سمومی که در مبارزه با این حشره در تابستان نتیحه خوب داده است مالاتیون به نسبت دو در هزار از امولسیون 60% و دیازیتون 60% یا سوپر اسید 40% به نسبت یک در هزار می باشد. سوین نیز نسبت 5/1 در هزار از پودر و تابل تجارتی روی این آفت مؤثر است. ولی کاربرد آن در تابستان باید با یک کنه کش مانند اریزیت و یا گوگرد و تابل همراه باشد.
گون مشابه آن در آمریکا است که از نظر شکل و نحوه خسارت، خیلی شبیه L.coryli می باشد.
گونه Lecaniam corni Boch
Syn:Parthenolecanium corni Boch
Eluecanium corni Boch
گونه دیگریست که طغیان آن اخیراً از نواحی غرب کشور و همچنین از خراسان گزارش شده است. این گونه از نظر شکل ظاهری و نحوه خسارت مانند شپشک نخودیست با این تفاوت که از آن کمی درشت تر است و رنگ آن قهوه ای تیره با نقاط و لکه های سیاه است و همچنین چین خوردگی ها کمی در پشت بدن دیده می شود.
بعلاوه این حشره زمستان را بصورت ماده های بارور روی سرشاخه ها بسر می برد و پوره های سن اول اواسط خرداد تا اوایل تیر مشاهده می گردند. برخلاف گونه قبلی در این حشره تخم دیده نمی شود و حشرات ماده زنده زا هستند. پوره ها در ماههای تابستان بیشتر روی برگها، رگبرگها و دمبرگها دیده می شوند. ولی در پائیز به روی شاخه ها بر می گردند. در این گونه نیز تعداد افراد نر خیلی کم و به ندرت دیده می شود. حشرات نر معمولاً در پائیز ظاهر می شوند و پس از جفت گیری از بین می روند. کوثری در شمال و مرکز ایران روی شاخه های انتهائی درختان میوه گزارش کرده است.
فرحبخش از گونه دیگر بنام Eulecanium prunastri Fon. از اطراف کرج نام می برد که روی درختان میوه هسته دار و گاهی سیب و به، خسارت قابل توجه دارند.حشرات کامل این گونه نیز نبم کروی ، قهوه ای رنگ و به قطر 5/1 تا 2 میلیمترند و تا حدودی با دو گونه قبلی مشابهت دارند. از ویژگی های این گونه در شرایط کشورمان اطلاع کافی در دست نیست. اگرچه در کشورهای اروپائی و اسرائیل از آن بعنوان یکی از آفات مهم درختان میوه ذکر می شود. فعالیت این حشره نیز مانند گونه های قبلی با ترشح عسلک همراه است و بخصوص در ماههای آخر بهار و تابستان شاخه و برگ درختان آلوده از عسلک پوشیده می شوند.