پسیل گلابی Psylla pyricola forester

پسیل گلابی یکی از افات مهم درختان گلابی در اکثر نقاط کشور است. این افت در اکثر نقاط جهان که گلابی کشت و کار می­شود، کم و بیش وجود دارد. منشا این حشره از اروپا می­باشد و از انجا به سایر نقاط جهان انتقال یافته است. در کشورهای حوزه مدیترانه، امریکای شمالی و جنوبی، کانادا، ژاپن و اروپا انتشار دارد. زیان این افت در نواحی گرم و خشک به مراتب بیشتر از نقاط سرد و مرطوب است.

زیان پسیل پلابی مانند سایر حسرات مکنده از طریق مکیدن شیره گیاهی باعث ضعف درختان میزبان می­گردد. این حشره مانند شته­ها و شپشک­ها در دوره پورگی و بلوغ برای تامین پروتئین مورد نیاز بدن خود مقدار زیادی شیره نبانی را می­مکد و پس از جذب مواد پروتئینی و نشاسته­ای لازم، بقیه را به صورت مایع چسبناکی که محتوی نزدیک به 70% مواد قندیست دفع می­کند. از این رو این افت را گاهی عسلک نیز می­نامند.

در موفع حمله شدید این افت سطح برگ و تی شاخه و تنه درختان به شدت به این مایع چسبناک الوده می­شود. گاهی تراکم و قطرات عسلک در برگها باعث تمرکز اشعه خورشید و در نتیجه ایجاد سوختگی در سطح برگ می­گردد و از طرفی در اثر بسته شدن روزنه­های برگ، عمل تهویه و تنفس در انها متوقف می­گردد. این برگها به زودی زرد می­شوند و می­ریزند.

به علاوه مواد قندی محیط مناسبی برای نشو و نمای قارچ­های مولد دوده(Fumagine) به وجود می­آورد که همراه با ورقه­ای از گرد و خاک عمل کربن گیری نباتات را به کلی مختل می­سازد و برگ­ها می­ریزند. در اثر اختلال در تغذیه و تنفس رشد گیاه و تشکیل جوانه­های برگ و گل در روی شاخه­ها متوقف می­ماند و در نتیجه برای سال بعد، جوانه­های گل و میوه روی درخت تشکیل نمی­گردد و میوه­های همانسال ریز و بد شکل می­شوند و الودگی میوه­ها به عسلک در موقع برداشت ایجاد مزاحمت می­کند و در انبار باعث کپک زدگی و فساد میوه می­شود. قدرت مقاومت گیاه در برابر سرما نیز کم شده و به کلی ممکن است خشک شود.

در سال­های اخیر پسیل گلابی را ناقل بیماری شبه ویروسی بنام میکوپلاسموز نیز می­شناسند. این بیماری باعث پلاسیدگی ناگهانی شاخه و برگ و متعاقبا خشکیدن سریع درختان گلابی می­شود. عوارض مشابهی در باغات گلابی نفا مختلف کشور به چشم می­خورد که در خور مطالعه و بررسی می­باشد.

مشخصات ظاهری و زیست شناسی

پسیل گلابی زمستان را به صورت حشره کامل در زیر برگ­های ریخته شده اطراف تنه درخت در زیر پوستهای تنه و حتی سطح زیرین سرشاخه­ها می­گذراند. حشرات کامل دارای دو شکلی فصلی هستند، حشرات کامل فرم زمستانه به طول 5/3 تا 4 میلیمتر و به رنگ نارنجی متمایل به قهوه­ای می­باشند و در پشت سینه و شکم دارای تزئینات نواری تیره رنگ هستند.

در این حالت می­توانند سرمای زمستان را به خوبی تحمل کنند و حتی جریان شدید باد به ندرن می­تواند آنها را از روی سرشاخه­ها جدا کند. اولین تخم ریزی در اوایل اسفند ماه صورت می­گیرد. تخم ریزی حشرات ماده هنگامی شروع می­شود که حرارت از 10 درجه سانتی گراد تجاوز نماید. در این موقع جوانه­های درختان میزبان تازه شروع به رشد می­کنند. اولین تخم ریزی عمولا در روی شاخه­ها و در نزدیکی جوانه­ها صورت می­گیرد. هر حشره ماده حدود 400-400 تخم می­گذارد. اکثر تخمهای قبل از ریختن گلبرگها گذاشته می­شود. ولی به طور کلی تخم ریزی زمستانه تا پایان ریزش گلبرگها ادامه دارد. حشرات کامل در نسل­های بعدی اندازه کوچکتری دارند(96/1 تا 9/2 میلیمتر). در بهار و تابستان بیشتر  تخمها بر روی برگ به حالت مجتمع در نزدیکی رگبرگهای اصلی گذاشته می­شود. تعداد تخمهای ماده تابستانه حدود 500-700 عدد است. بنابر تحقیقات Madsen 1962 تخم ریزی حشرات ماده هنگامی شروع می­شود که حرارت از 10 درجه سانتیگراد تجاوز نماید و تفییرات درجه حرارت از سالی به سال دیگر باعث تغییر تاریخ اولین تخم ریزی می­گردد.

تخم حشره کهربائی رنگ و به طول 6/1 تا 2 میلیمتر می­باشد و در قسمت عقبی دارای زائده طویل (Fillament) است. در قسمت جلو تخم زائده دیگری به نام پدانکول (Pedancul) وجود درد که وسیله اتصال تخم به سطح برگ یا شاخه می­باشد.

پوره­ها ابتدا کهربائی رنگ و بدون بال می­باشند، ولی به مرور رنگ آنها تغییر می­کنند و خطوط درهم تیره رنگی در نقاط مختلف بدن به وجود می­آید. اطراف بدن پوره­ها به خصوص در ناحیه شکم داراری موهای طویل و پراکنده می­باشد. همچنین ترشحات سفید رنگی در اطراف بدن که اغلب رشته رشته می­باشند دیده می­شود و از سن چهار آثار بال ظاهر می­شود و به تدریج پوره­ها تیره رنگ می­گردند.

حشرات کامل بهاره به رنگ زرد نارنجی، در هر دو فرم بهاره و زمستانه، سر نسبتابزرگ، غده پیشانی نوک تیز، چشم­ها برامده و نارنجی رنگ و شاخکها چند مفصلی و منتهی به یک جفت موی حسی نی­باشند. شکم دارای هفت حلقه و سطح پشتی تیره­تر از سطح شکمی است.

دوره نشو ونمای جنین برای نسل اول در حدود 15 تا 30 روز می­باشند، ولی در نسلهای بعدی چون درجه حرارت بالاتر است، این دوره کوتاه تر می­گردد. پوره­ها پس از خروج از تخم متوجه سرشاخه­ها می­­ شوند و در روی جوانه­های برگ متمرکز می­گردند. در اثر تراکم پوره­ها روی جوانه­ها برگها کوچک می­مانند و بهم پیچیده می­شوند. جوانه­های گل ی­ریزند و درصد تشکیل میوه کاهش می­یابد. ترشح عسلک در نسل اول کمتر است و به نظر می­رسد که برگها در اوایل رشد به نحو بهتری احتیاجات مواد پروتئینی پوره ها را تامین می­کنند ولی در نسلهای بعدی به خصوص در ماههای گرم تابستان ترشح عسلک شدیدتر می­شود. به طوری­که پوره ها اغلب در قطرات درشت عسلک غرق می­شوند. و در نواحی گرم و خشک به علت غلیظ شدن، پوره­ها در ترشحات خود مدفون می شوند. باران و شبنم در این موقع موجب نجات پوره­ها می­گردد.

دوره پورگی بستگی به شرایط آب و هوائی دارد و از 20 تا 37 روز تغییر می­کند. تعداد نسل حشره تابع شرایط جغرافیائی و اب و هوائی می­باشد.

به طو رکلی در نقاط مختلف برای این حشره 2-7  نسل ذکر کرده­­اند چنانچه در سال 1342 در اطراف کرج ک شرایط اب و هوا مساعد بود، تا 7 نسل این حشره دیده شد، و پوره­های نسل هفتم در ابانماه در روی درختان مشاهده گردید. براساس مطالعات داودی پسیل گلابی در اوین پنج نسل در سال دارد و طول دوره زندگی نسل اول نزدیک به دوماه و نیم، نسلهای دوم تا چهارم 35-40 روزو نسل پنجم حدود 6 ماه بوده است و حداکثر انبوهی آفت در نسل آخر می­باشد.

دشمنان طبیعی

در میان دشمنان طبیعی، پازیت­ها و پرداتورهای چندی وجود دارند که در کاهش انبوهی این افت اهمیت بسیار اارند.

چندین گونه از سن­های Anthocoridae از تخمها و پوره­های پسیل گلابی تغذیه می­نمایند. از جمله سنک Anthocoris nemoralis از شکارگران فعال تخم و پوره پسیل گلابی در باغات می­باشد. همچنین چند گونه از بالتوریها Chrysopidaeاز جملهChrysoperla carnea توانائی کاهش جمعیت تخم و پوره پسسیل گلابی را دارد و بررسی امکان استفاده از شکارگر بالتوری سبز در کنترل پسیل گلابی گزارش شده است.

کفشدوزکهای نقابدار دو لکه­ای و چهار لکه­ای نیز از شکارگرهائی هستند که در تقلیل جمعیت عسلک نقش مهمی دارند. همچنین زنبورهائی از بالاخانواده Chalcidoidea نیز بسیاری از تخمهای پسیل را پارازیته می­نمایند. زنبور پرارزیتTrechnites insidiosus به عنوان پارازیت گلابی ذکر شده است.

در شرایط کرج پوره­های پسیل گلابی به وسیله زنبور پرارزیت Trechnites sp. مورد حمله قرار می­گیرند. پوره­های پارازیته اغلب خود را ر زیر پوستک تا خوردگی برگها پنهان می­کنند و به وسیله لارو حشره پارازیت مومیائی می­شوند. راجع به قدرت پارازیتیسمی این حشره اطلاعات کافی در دست نیست و مطالعات بیشتری باید انجام گیرد.

کنترل پسیل گلابی

در این راه بایستی توجه داشت که استعمال سموم شیمیائی همیشه بهترین و موثرترین راه نیست بلکه آخرین راه است  کما اینکه یکی از علل طغیان این افت در سالهای اخیر در اصفهان استفاده بی رویه از سموم شیمیایی بوده است.

1-پسیل گلابی طالب آب و هوای گرم و خشک است و در نواحی که رطوبن نسبی پائین و درجه حرارت نسبتا زیاد باشد، تراکم و خسارتش شدت بیشتری دارد. از این رو در باغهائی که در زیر درختان اقدام به کشت یونجه یا پوشش سبز دیگر نمایند، نظر به اینکه محیط را تاحدودی مرطوب می­سازد، جمعیت افت و تخم ریزی حشره کاهش پیدا می­کند.

2- رعایت اصول باغبانی، از جمله فواصل درختان که نبایستی کمتر از 8 متر انتخاب گردد، زیرا انبوهی درختان به افزایش جمعیت و تولید مثل کمک می­کند. به همین ترتیب هرس شاخه­های اضافی و کاستن از انبوهی بیشتر از حد شاخ و برگ که موجب تهویه بیشتر می­شود در نقصان انبوهی افت بسیار موثر است.

3- نظر به اینکه این آفت زمستان را به صورت حشرات کامل می­گذراند و قبل از باز شدن جوانه­های درختان گلابی شروع به تخم ریزی کرده و پوره­ها خارج می­گردند بهترین موقع مبارزه علیه افت در اواخر زمستان می­باشد. زیرا هنوز شکوفه­های درختان باز نشده است.

بنابراین می­توان با پاشیدن امولسیون رقیق گبوتکس روغنی به نسبت یک درصد (یک لیتر روغن 250 گرم گبوتکس و 100 لیتر آب) و یا سموم فسفره روغنی (دیازینون یا سوپر اسید 100 گرم-روغن یک لیتر، آب 100 لیتر) درختان را سمپاشی نمود. این مواد هم حشرات کامل و هم تخم­ها و پوره­ها را از بین می­برند. ولی روغن تنها چنانکه باید نتیجه بخش نیست.

اصولا اگر سمپاشی زمستانه خوب انجام بگیرد، درختان گلابی احتیاج به سمپاشی بهاره برای این آفت ندارد. ولی از آنجا که در بعضی باغها زنبور گلابی بلافاصله بعد از گل  خسارت قابل توجه را وارد می­کند و میوه­های تازه تشکیل شده را می­ریزد، می­توان از سمپاشی زمستانه روی گلابی خودداری نمود و در عوض بلافاصله بعد از ریختن گلبرگها (در این مرحله پوره­ها در اوج فعالت خود هستند) درختان را با محلول یک در هزار دیازینون 60% یا سوپر اسید 40% یا پرفکتیون و همراه هر یک از سموم ذکر شده روغن ولک به میزان 10 در هزار اضافه گردد نتیجه سمپاشی رضایت بخش خواهد بود. سمپاشی 20 روز بعد سبب کنترل کرم سیب می­گردد

Psylla pyrisuga Forst

حشرات تیره رنگ و نسبتا درشتی هستند(درشتر از پسیل گلابی) که بیشتر روی تنه و سر شاخه درختان فعالیت می­کنند. در روی برگ بیشتر در سطح زیرین متمرکز شده و باعث پیچیدگی برگ می­شوند.

بنابر اظهارات محققین اروپائی این افت بیشتر در نواحی کوهستانی و مجاور جنگلهای سرو و کاج به خصوص Taxus baccata فراوان است. در ایران این حشره در باغات گلابی بیناردبیل و استارا به خصوص در اطراف گردنه حیران مشاهده گردیده است.

راجع به ویژگی­های بیولوژیک این افت در یاران اطلاع کافی در دست نیست. تخم­های این حشره برخلاف پسیل گلابی فاقد رشته انتهایی است. به علاوه در جمع آوری­ی سبزواری از موسسه بررسی آفات و بیماری­های گیاهی از گونه مشابهی به نام p.costalis اسم برده است.

Psylla.pyri L.

به رنگ زرد نخودی و از پسیل گلابی کوچکتر است و از افات گلابی در اروپا می­باشد. زندگی این حشره مانند عسلک گلابی است و زمستان به صورت حشره کامل به سر می­برد. در اروپا تا 4 نسل در سال ایجاد می­کند. از این گونه در ایران در منابع داخلی و خارجی ذکری به میان نیامده است.

Psylla mali Schm.

این گونه را عسگری از منطقه فارس گزارش کرده است. جثه این گونه کوچکتر از پسیل گلابی و نرها به رنگ قهوه­ای روشن و ماهد­ها قرمز رنگ است.

رجبی این گونه را در نقاط میوه خیز کوهستانی شمال تهران از روی سیب گزارش کرده است. این افت به برگ، میوه و سرشاخه­ها حمله کرده و با مکیدن شیره گیاهی سبب ضعف گیاه میزبان یم­گردد. شدت خسارت به مراتب کمتر از پسیل گلابی و دامنه انتشار آن در مناطق میوه خیز کمتر است.

زیر راستهAuchenorrhyncha

شمل خانواده­های Delphacidae-Fulgoridae-Membracidae-Cicadidae Cercopidae می­باشد.