خانواده زنجرک ها Cicadellidae

زنجرک­ها در مقابل زنجره­ها که حشرات نسبتا بزرگی هستند، اندام بسیار ریز و کوچک دارند و به همین لحاظ است که زنجرک نامیده شده­اند. مهمترین گونه­هایی که در باغات سیب و درختان میوه تیره Rosaceae دیده شده به شرح زیر است.

  زنجرک گل سرخThyphlicyba rosae L.

Syns: Edwardsiana rosae(L.)

Typhlociba pteridis Dehlb.

Typhliciba lacteal Dgl.

حشره ایست کوچک به طول 3 تا 5/3 میلیمتر به رنگ زرد روشن یا کرم که چشمان قرمز متمایل به قهوه­ای دارد شاخک سه مفصلی است که بندهای اول و دوم آن کوتاه و ضخیم است، ولی بند سوم بلند و باریک است که خود از بندهای متعدد کاذب تشکیل یافته است.

تشخیص دقیق این گونه از گونه­های مشابه به وسیله مقایسه خصوصیات بالها- تعداد خارهای روی پاها و به خصوص قطعات انتهای بدن افراد نر انجام می­گیرد.

مشخصات ظاهری و زیست شناسی

این حشره زمستان را به حالت تخم زیر پوست سرشاخه­های یکساله گلسرخ و به ندرت هلو و گوجه می­گذراند. حشره ماده در پائیز تخم­ها را به صورت انفرادی و یا دسته­های 2-3 تائی پهلوی هم در زیر پوست قرار می­دهد. طبق مطالعات داوودی این حشره قادر نیست در داخل شاخه­های سیب تخم­گذاری کند. تخم­های نسل بهاره و تابستانه در داخل پارانشیم برگ گذاشته می­شود.

حشرات کامل و پوره­ها از شیره نباتی می­خوردند. در اثر تغذیه این حشرات در سطح بالایی نقاط و لکه­های سبز متمایل به زرد پدید می­آید که به خصوص روی برگهای گل شرخ خیلی بارزتر است. لکه های ناشی از مله سنگ گلابی را که معملا پهن تر است و در زیر برگها نقاط سیاه رنگ دیده می­شود، نباید با خسارت زنجرک گل سرخ اشتباه کرد. این حشره پلی فاژ است و روی عده زیادی از گیاهان خانواده گلسرخیان فعالیت می­کند. خسارت عمده آن در نواحی دشت با شرایط آب و هوایی گرم  و خشک است و در ماههای تابستان و پاییز تراکم آن به حداکثر می رسد.

قارچ Paecilomyceslilacinus به عنوان عامل بیمارگر از روی لارو این آفت جداسازی و شناسائی گردیده است.

زنجرک Erythroneura albisignata (Md.)

Syns: Frutioidia bisignata (Md.)

Zigina bisignata (Md.)

کم و بیش به اندازه گونه قبلی است با این تفاوت که رنگ آن زرد متمایل به سبز است. پیشانی قهوه ای رنگ و نواحی Anteclypeus و Postelypeus متمایل به سیاه است. بعلاوه قسمت انتهایی بالها دودی رنگ است.

زیست شناسی- این آفت زمستان را به صورت حشرات کامل روی گونه های تمشک و بعضی از علف های هرز دائمی می گذارند و بیشتر در نواحی جنگلی و مجاور جنگل ها فراوانند. مانند گونه قبلی روی میزبان های مختلفی از تیره گلسرخیان از جمله سیب و گلابی فعالیت می کند و نحوه خسارت آن کم و بیش مانند گونه قبلی است.

Zyginella pulchra Low (Cicadellidae)

این زنجرک در باغات میوه سردسیری فعالیت  می کند و حشرات کامل و پوره ها با مکیدن شیره گیاهی سبب ایجاد لکه های رنگ پریده در سطح فوقانی برگ می گردند. در ایران رجبی و میرزایانس این حشره را گزارش کرده اند. زمستان  گذرانی معمولاً به صورت تخم می باشد و حشره ماده تخم خود را در زیر پوست شاخه ها می گذارد. معمولاً خسارت این زنجرک اهمیت اقتصادی ندارد. سه گونه زنجرک از خانواده Cicadellidae در زیر ذکر شده است.

Celenocephalus dareicus Dlab

این گونه توسط عبائی و عادلی در منطقه فارس روی برگ گلابی جنگلی گزارش شد.

زنجرک Selenocephalus kyrosicus Dlab

را عبائی وعادلی در منطقه فارس روی برگ گلابی جنگلی گزارش کرده اند.

Fieberiella septentrionalis W.Wgn.

این گونه در باغات میوه سردسیری کوهپایه های جنوبی البرز و در منطقه تهران گزارش شده.

Empoasca maligna walsh

این حشره نیز کم و بیش شبیه زنجرک گلسرخ است و شرایط زیستی مشابه دارد. وجود آن در ایران توسط سبزواری گزارش شده، ولی از اهمیت اقتصادی آن اطلاع کافی در دست نیست.

Empoasea fabae Hanis

این حشره که به زنجرک سیب زمینی معرف است، روی گیاهان متعددی از جمله چغندرقند - مو- انگور- تمشک - لوبیا و درختان میوه مختلف دیده می شود. این حشره نیز همرنگ زنجرک گلسرخ می باشد.

حشرات کامل برنگ سبز متمایل به زرد هستند و شناسایی دقیق آن از گونه های نظیر از روی مقایسه قطعات جنسی (genitalia) میسر است. ولی وجود شش لکه سفید رنگ در لبه جلویی پشت سینه اول علامت خوبی برای شناسائی مقدماتی می باشد. این حشره در زمستان زیر شاخه و برگ گیاهان علفی به خصوص در مزارع یونجه بسر می برد.

در نواحی خیلی سرد این حشره نمی تواند زمستان گذارند کند و اغلب در فصول گرم به این نواحی مهاجرت می نماید. این حشره نیز چند نسلی است و در روی برگهای درختان سیب و گلابی خساراتی نظیر آنچه که در مورد زنجرک گلسرخ گفته شد، ایجاد کند. تخمریزی این حشره منحصراً در داخل پارانشیم برگ گیاهان میزبان صورت می گیرد. این آفت مانند گونه هایی نظیر علاوه بر خسارت مستقیمی که از طریق مکیدن شیره گیاهان ایجاد می کند. نوعی بیماری توکسیکوژنیک نیز در گیاهان علفی به خصوص در سیب زمینی تولید می نماید(بیماری سوختگی برگ سیب زمینی یا Hopper burn) بعلاوه ناقل بعضی از بیماریهای ویروسی روی گیاهان دیگر می باشد.

همچنین از گونه دیگری به نام E. meridiana روی سیب گوارش شده است.

راه های کنترل

خوشبختانه در اکثر موارد تراکم این آفات زیاد نیست و خسارت آنها به صورت لکه ای مشاهده می شود. بعلاوه عملیات مبارزه علیه آفات درجه یک خود به خود این حشرات را نیز تحت کنترل در می آورد.

در موارد طغیانی می شود از سموم فسفره تماسی یا نفوذی مانند مالاتیون ( دو در هزار از امولسیون60% ) سوپر اسید ( یک در هزار از امولسییون40% ) و گوزانتیون (دو در هزار از امولسیین20% ) استفاده کرد.

خانواده Membracidae

 از این خانواده زنجیره سبب Ceresa bubalus F.

Syn: Stictocephala bubalus L.

ذکر می شود اصل این حشره از آمریکاست و از آنجا به سایر نقاط جهان انتشار یافته است. طبق نوشته این حشره در سال 1912 برای اولین بار در لهستان دیده شد. در سال 1345 در ایران نمونه هایی از سرشاخه های آلوده به این آفت از نواحی برغان جمع آوری گردید.

عمده خسارت این آفت مربوط به زخم هایی است که با تخم ریز روی سر شاخه ها و نهال های جوان درختان میوه به منظور تخمریزی در زیر پوست ایجاد می کند. محل این زخمها به تدریج تغییر شکل داده و حالت ناصافی و بد شکلی به سرشاخه ها و نهال های جوان می دهد که گاهی با خسارت شته مومی سیب اشتباه می شود.

بهترین وسیله تشخیص از این لحاظ برداشتن پوست و مشاهده تخم یا آثار تخمریزی در ناحیه کامبیوم می باشد. بیشترین خسارت این آفت روی درختان سیب و گلابی است، ولی روی درختان میوه هسته دار مخصوصاً آلو و هلو نیز ضایعاتی ایجاد می کند.

مشخصات ظاهری و زیست شناسی

این حشره در زمستان به حالت تخم است. در بهار وقتی پوره ها از تخم خارج می شوند، بر روی زمین می افتد و خود را به گیاهان خانواده لگومینوز به خصوص یونجه می رسانند و از این گیاهان تغذیه می کنند.

پوره های به وسیله خارها و موهایی که در سطح پشتی بدن دارند، به خوبی مشخص می شوند. این حشرات پس از سه بار تغییر جلد حدود اواخر مرداد ماه تبدیل به حشره کامل می شوند.

بدن حشرات کامل این گون مانند تمام افراد خانواده از سطح پشتی مثلثی شکل به نظر می رسد که پهن ترین قسمت آن ناحیه جلویی پشت سینه اول می باشد، و سر در زیر این قسمت پنهان است و از بالا دیده نمی شود. طول بدن به 8-10 میلی متر می رسد و رنگ آن سبز نخودیست. پشت سینه اول در طرفین به دو زائده کیتینی ختم می شود که کمی متمایل به عقب است. قسمت عقبی پشت سینه اول به تدریج باریک شده و به یکی زائده نوک تیز مبدل می شود که گاهی از انتهای شکم نیز می گذرد.

این حشرات پس از مختصر تغذیه، بر روی درختان میوه بر می گردند و در داخل سرشاخه های جوان تخمریزی یمی کنند. محل استقرار تخم معمولاً در ناحیه کامبیوم است و به همین دلیل در اثر تخم ریزی و عکس العمل های بعدی گیاه، جریان شیره نباتی مختل شده و سرشاخه ها شروع به خشکیدن می کنند. این حشره در سال فقط یک نسل ایجاد می کند.

روش های کنترل

خوشبختانه در شرایط موجود خسارت این آفت زیاد نیست. می توان شاخه ها و درختان آلوده را قطع نموده و بسوزانیم. اگر خسارت آفت شدید باشد ممکن است گیاهان سطح باغ را مرتباً درو کنند و یا در صورت لزوم با یکی از سموم سفره تماسی یا سیستمیک سمپاشی نمایند.

باید توجه داشت که زنجره مو Cicadatra ochreata نیز به صورت حشرات کامل و از طریق تخمگذاری روی سرشاخه های درختان میوه ایجاد خسارت می کند و لاروهای آن نیز از ریشه درختان سیب و گلابی می خورند. ولی از آنجا که عمده خسارت آن در تاکستانها است، لذا این آفت به طور مفصل در قسمت آفات مو ذکر خواهد شد.

در باغات میوه، قطع سرشاخه هایی که در روی آن تخم ریزی شده است، و سوزانیدن این سرشاخه ها بهترین راه مبارزه است. همانطور که در بخش آفات مو خواهد آمد، آثار تخم ریزی روی سرشاخه ها به صورت خط چین و به سادگی قابل تشخیص است.