خانواده پروانه های چوب خوار    Cossidae (carpenter moths and leopard moths)

این حشرات در مرحله لاروی از چوب تنه وسر شاخه درختان میوه  تغذیه میکنند وخسارت قابل توجهی دارند . از این خانواده در کشور ما دو گونه اهمیت اقتصادی دارند.

پروانه فری یا کرم خراط   Zeuzera pyrina L.                                     

Syn:Hypialus pyrinus L.    Noctua desculo L.

این گونه آفت به عده زیادی از درختان میوه و درختان غیر مثمره حمله میکند. درختان سیب –گردو و نارون از مناسبترین میزبانهای این آفت می باشند . در باغات سیب نواحی دشت با شرایط آب و هوای معتدل گرم با فصل رویش طولانی و سالهای کم آبی این آفت خسارت بیشتری ایجاد میکند. ولاروهای متععد آن روی یک درخت تنومند قادرند در فاصله کوتاهی میزبان خود را از پا در آورند و حدود 150 گونه گیاه میزبان درادو تقریبا در تمام مناطق کشور انتشار دارد. از نقاط هم سطح دریای خزر تا ارتفاع 2200 متر فعالیت میکند. از میزبانهای که تا به حال و بیشتر با استفاده از تله های فرمونی جمع آوریکرده ایم. گردو-سیب-گلابی-گوجه-گیلاس-آلو-زردآلو-تبریزی-زبان گنجشک و نارون بوده است.

مشخصات ظاهری و زیست شناسی

کرم خراط در زمستان به صورت لارو در تنه و شاخه اصلی درختان زندگی میکنند. وجود آنها در این قسمت ها به وسیله توده های قهوه ای رنگ از فضولات و خاک اره که از سوراخ های روی تنه و سرشاخه بیرون زده اند ، مشخص میشود. گاهی از این سوراخ ها شیره نباتی نیز خارج میشود . لاروهای کامل بطول 30تا 35میلی متر می باشند. رنگ آنها سبز مایل به صورتی است که در روی بدن دارای خالهای فروانی به رنگ قهوهی تیره می باشند. کپسول سر و پشت سینه اول به رنگ قهوه ی میباشد. در بهار لاروهای زمستانه به دو دسته تقسیم میشوند. دسته اول آنهای که در سن آخر لاروی هستند که پس تکمیلتغذیه در داخل دالانی که در تنهی درختان ایجاد کرده اند و نزدیک به سوراخ خروجی است تبدیل به شیفره می شوند. در واقع لارو کامل قبل از شیفره شدن سوراخ خروجی را تعبیه میکند . گاهی قسمتی از بدن شیفره از سوراخ خروجی بیرون است. گروه دوم آنهای هستند که اندازه کوچکتر دارند و هنوز تغذیه آنها کامل نشده لذا یکسال دیگر در داخل تنه و سرشاخه درخت به خسارت خود ادامه میدهند و در بهاره سال بعد به شیفره تبدیل می شوند. این ها لاروهای هستند که در آخر تابستان یا پاییز سال قبل از تخم خارج شده اند. ظهور حشرات کامل تدریجی است و از اوایل خرداد تا اواخر شهریور ماه ادامه دارد. حشرات ماده دارای شکم نسبتا بزرگ و سنگینی هستند و اغلب قادر به پرواز نیستند. به همین جهت به سادگی به وسیله چرنده گان شکار می شوند. ولی حشرات نر سبک و دارای شاخک های پرورش میباشند واغلب شب هار در اطراف چراغ جمع میشوند. برای تعیین دوره خروج حشرات کامل و همچنین بررسی میزان تراکم آفت  میتوان از تله های نوری با لامپ های جیوه ای استفاده کرد در این تله های حدود 95% از پروانه های شکار شده را نر ها وبقه را ماده ها تشکیل میدهند. و شاید پروانه های ماده به دلیل سنگینی وزن قادر به پرواز به سهولت نرها نمی باشند. همچنین با شمارش پوست های شفیرگی در دهانه سوراخ لاروی و کاربرد تله های فرمونی جهت رسیدن به اهداف مورد نظر کمک می نماید. شب پره ها با بالهای باز در حدود 5 تا 6 سانتیمتر عرض آنهاست و در روی بالها و بدن دارای خالهای آبی متمایل به سیاه می باشند.  در حشرات ماده فقط قاعده شاخک کمی پرزدار به نظر میرسد. ولی در حشرات نر پرورش بودن شاخک خیلی مشخص است. حشرات ماده پس از جفتگیری در شکاف پوستک ها دهانه سوراخ خروجی و حتی روی زمین تخم ریزی می کنند.  تخم ها صدفی رنگ ، کروی و اغلب بطور مجتمع گذاشته می شوند. اغلب خوراک مناسبی برای مورچه ها می باشند. به همین لحاظ مورچه ها و سایر پرداتورهای تخم پروانه ها در تقلیل انبوهی آفت و تقلیل میزان خسارت آن اهمیت فراوان دارند . هر حشره ماده قادر است 400 تا 800 تخم بگذارد. تخم ها در حدود ده روز باز میشوند و لاروها پس از خروج متوجه سر شاخه ها و قسمت های چوبی نشده درخت می شوند. و از محل اتصال دمبرگ وارد شاخه میشوند. در این مرحله لاروها چندین بار ممکن است در سطح شاخه ها ظاهر شوند و جای خود را عوض کنند . سرشاخه های که مورد حمله اولیه این لاروها قرار میگیرند خشک میشوند و برگهای خشکیده روی آنها تا زمستان باقی می ماند .بتدریج که رشد می کنند جای خود را عوض کرده ، متوجه قسمت های کلفت تر و چوبی تنه میشوند و بدین ترتیب حتی تنه های به قطر 10 تا 20 سانتی متر را نیز آلوده میکنند. با توجه به مطالب فوق نتیجه میگیریم که این حشره هر یک یا دوسال یه نسل ایجاد میکند . از نظر عوامل طبیعی کنترل کننده ، پرندگان بخصوص دارکوب از دشمنان موثر این آفت می باشند. ودر حفاظت و حمایت از آنها باید نهایت کوشش بعمل آید. مورچه ها به فراوانی از تخم های این آفت میخورند و چندین گونه از زنبورها پارازیت لارو و شفیره این آفت هستند. درختان گردو خسارت این آفت را به خوبی تحمل میکنند. ولی از پناه گاهای مهم ومرکز آلودگی باغهای میوه برای این آفت بشمار میروند. لذا در کشت وکار درخت گردو ، در باغهای سیب و حفاظت آنها از هجوم کرم خراط باید توجه بسیار نمود.

مدیریت کنترل

اقدامات لازم جهت کنترل این آفت موقعی موثر خواهد بود که شناخت دقیق و تشخیص صحیح از جمعیت های محلی و جغرافیایی آفت با توجه به مشخصات منطقه ی داشته باشیم و با بررسی که توسط در سه منطقه (اراک-آمل و کرج) روی دو میزبان (گردو وسیب) به منظور بررسیهای مرفولوژیکی و ومیزبانی پروانه فری انجام شد و جمعیت های از این پروانه جمع آوری گردید وشکل و اندازه بال در میان این جمعیت ها و همچنین جنس های ماده و نر با استفاده از روش مرفومتریک هندسی و روابط الومتریک در میان آنها با انتخاب لندمارک ها در بالهای جلویی و عقبی صورت گرفت . انجام عملیات ارتباط آماری بین جمعیت های جغرافیایی و میزبانی با آنالیز خوشه ی داده ها موردبررسی قرار گرفت و بانصب تله ها و بازدید های مرتب اطلاعات بیولوژیک در مورد زمان ظهور- مدت ظهور و پایان ظهور حشره کامل و نفوذ لارو جمع آوری گردید. بررسی های مرفولوژیک هندسی این جمعیت ها وجود اختلاف جغرافیایی در سه منطقه تحت بررسی در بروز اختلافات بیولوژیک این جمعیت ها به خوبی تاثیر گذار است. چنانچه افزایش دما در اوایل فصل و یا افزایش دما در سه ماه آخر سال قبل میتواند در زمان ظهور حشرات کامل تاثیر گذار باشد و همچنین با تغییر ارتفاع کم وزیاد شدن حراررت و رطوبت وضعیت متغییرهای شکلی در بال پروانه فری در هر منطقه تغییر می یابد. وجود تغییرات و تنوع در جمعیت های مورد بررسی پروانه فری روی درخت سیب و گردو در نحوه ی رفتارهای تغذیه ی ورجحان میزبانی و رفتارهای تولید مثلی وغیره آفت تاثیر گذار می باشد که مقایسه 7 ویژگی بیولوژیک پروانه فری نشان داد که این اختلافات بیولوژیکی باتوجه به تغییرات مرفولوژیکی قابل توجیه هستند. احتمالا در کشور ما زیر گونه هائی از پروانه فری وجود دارد که نیازمند به تحقیقات بیشتر است و همچنین با بررسی های مختلف روی جمعیت های میزبانی و جغرافیای پروانه فری میتوان زمینه لازم برای کنترل اصولی پروانه فری وجود دارد که نیازمند تحقیقات بیشتر است و همچنین با بررسی های روی جمعیت های میزبانی و جغرافیای پروانه فری میتوان زمینه لازم برای کنترل اصولی پروانه فری را باتوجه به هر منطقه فراهم نمود. بررسی ها نشان داده که خسارت این حشره در باغهای متروکه و خشک سالی های متوالی شدید می باشد. میزان آب داده شده به رختان و فاصله زمانی بین آبیاری ها در کاهش جمعیت آفت اثر شگرف دارد. با هرس سر شاخه های تازه آلوده شده و نیز کشتن لاروها در داخل دالان به وسیله مفتول و غیره می توان تا حدودی از خسارت این آفت کاست. استفاده از خمیرهای سیانور دادر که به همین منظور تهیه شده نیز متداول می باشد. بدین ترتیب که مقداری از این خمیرها را داخل دالان فعال ( که به وسیلهخارج شدن فضولات شناخته میشود) نموده و سوراخ خروجی را با گل یا چسپ باغبانی مسدود می کنند.خمیر آنتی تانلو از آن جمله است و طوری ساخته شده که در مجاورت هوا به زودی سخت می شود و سوراخ خروجی را مسدود میکند. گاز سیانور حاصل از این خمیر ، داخل فضای خالی دالان لاروی را پر می کند و کرم خراط را میکشد. تجربه ما در باغهای کرج نشان داده که استفاده از پنبه آلوده به سم از داخل سوراخهای فعال لارو در تنه و شاخه درختان آلوده و پوشاندن دهانه سوراخ ها با چسپ درخت و یا گل سبب متصاعد شدن گازهای سمی و تلف شدن کرم های خراط می گردد. استفاده از فرمون کرم خراط در تله های فرمونی سبب کاهش جمعیت این آفت میگردد. و ما با استفاده از فرمون پروانه زنبور مانند به نام Synanthedon tipuliformis Cherck مشخص کردیم که شکار پروانه ها در این تله ها بهنر از تله های با فرمون کرم خراط می باشد. مبارزه شیمایی در سطح وسیع از طریق سمپاشی سر شاخه ها امکانپذیر است. در این صورت باید تاریخ ظهور حداکثر لاروهای سن اول را به کمک تله های نوری و غیره مشخص کرد و سپس با استفاده از سمومی مانند گوزاتین 20%، امولسیون به نسبت دو در هزار درختان آلوده را سمپاشی نمود. اسرائیلی ها به این نتیجه رسیده اند که وقتی لاروها در قسمت چوبی نشده سر شاخه ها فعالیت دارند ، استفاده از (دیمکرون) 40 درصد که یک حشره کش سیستماتیک است به نسبت 100 گرم در 100 لیتر آب نتایج نکوئی میدهد. در فرانسه از گوزاتین 20 % به نسبت 200 گرم در صد لیتر آب همین نتایج را بدست آورده اند.