خانواده لیسه های درخت میوه Hyponomeutidae =yponomeutidae erminemoths
شب پره های این خانواده کوچک برنگ روشن با بالهای باریک ،انشعابات رگهای اصلی در بال جلویی از یکدیگر مجزا و شاخه رگ R5 تا لبه خارجی بال ادامه دارد. انشعابات رگ رادیال و m1 در بال زیرین از یکدیگر مجزا می باشند. در شب پره های جنسyponomeuta بال های جلویی مجهز به لکه های تیره وروشن هستند و لاروها از برگ درختان سیب و گیلاس و بعضی از درختان غیر مثمره تغذیه می کنند. مهمترین گونه ها در باغات میوه به شرح زیرا اند:
لیسه سیب Hyponomeuta (= yponometua) malinellus (zell)
Syns:H.(=yponometua) malinella F. H.variabiliszell.
H.(yponometua) rorelus (Hb) Lep. Hyponomeutidae
این گونه بیشتر آفت درختان سیب است و در اکثر نواحی کوهستانی وسردسیر کشور ما وجود دارد و در اولین بار در سال 1316 توسط توسط افشار گزارش شده است و به اسامی محلی مختلف نظیر لیس (در ارومیه) و سیم (در زنجان) گفته میشود. بعلاوه در اکثر کشورهای آسیائی ،جنوب روسیه ، اروپا و آسیا انتشار دارد. در نقاط کوهستانی و ییلاقی کشورمان گاهی خسارت آنها به قدری شدید است که کلیهدرختان را عاری از برگ میکند.
مشخصات ظاهری و زیست شناسی
در شرایط آب و هوایی اطراف کرج حشرات کامل در اواسط خرداد ماه دیده میشوند. در نواحی کوهستانی و سرد سیر ممکن است حشرات کامل در تیر ماه حتی مرداد ماه نیز مشاهده میگردند. بطور کلی گونه است سرما دوست و در کوه پایه ها انتشار وسیع تر دارد. حشرات کامل شب پره های سفید رنگی هستند – عرض بدن آنها با بالهای باز حدود 16 تا 21 میلی متر می باشد. وطول بدن آنها بین 8/5 تا 8 میلیمتر تغییر میکند. روی بالها و شکم تعدادی خالهای سیاه مشاهده می گردد. که این تعداد در روی بالهای جلوئی 18 تا 19 عدد است که تا حدودی وجه تمایز این گونه از گونه های مشابه دیگر است. شفیره داردای شش موی حسی و بدون پایه بطور پراکنده در سطح پشتی بدن می باشد . پیله ها به طور دسته جمعی و عمود بر زمین در داخل برگهای بهم پیچیده توسط تارهای روی درختان میشوند. حشرات کامل غروب پروازند و در طول روز بر روی شاخه و تنه ی درختان در حال استراحت اند. این حشرات پس از جفت گیری تخم خود را دستجات 50 تا 100 تایی در روی تنه و شاخه های درخت میزبان قرار می دهند و روی آن را از ماده ای مخصوص می پوشانند که بتدا نارنجی رنگ است و سپس به رنگ قهوه ای متمایل به خاکستری در می آیند . این پوشش که بعداز ترشح به صورت پولک کم وبیش گرد و مجوف در می آید و تا شروع فعالیت لاروها در بهار ، تا حدودی آنها را از اثر نامطلوب طبیعیت محافظت می کنند. لاروها به فاصله یک هفته تا 15 روز از تخم خارج می شوند ، ولی تا بهار سال بعد در زیر پولک ها باقی می مانند. لاروها در این حالت به هیچ وجه تغذیه نمی کنند و حالت دیاپوز دارند. در این مرحله هرگاه با سر سنجاق پولک محافظت را بلند کنیم لاروها را در حالیکه سر سیاه رنگ دارند ومختصر حرکتی دارند مشاهده می کنیم . این لاروها را لارونئونات یا گرسنه نیز می گویند. لاروهای لارونئونات مصادف با بازشدن جوانه های برگ از زیر پولک ها خارج شده و به طور دسته جمعی به اولین جوانه ها حمله می کنند. لاروها به محض رسیدن به برگهای جوان به داخل پارانشیم برگ نفوذ کرده و بین دو لایه آن شروع به تغذیه می کنند ولی کمی بعد پس از یک تغییر جلد از درون برگ خارج شده و به طور آزاد از بافت های بین رگبرگها میخورند. شدت خسارت روی درخت سیب در نواحی کوهستانی شدیدو سبب ریزش مویه ها می گردد. از این مرحله به بعد معمولا لاروهای مربوط به یک پولک به طور دسته جمعی برگ های مربوط به یک سر شاخه را با تارهای ابریشمی بهم می پیچند و لانه ای درست می کنند که ضمن محفوظ ماندن از دشمنان طبیعی در داخل لانه از برگ های موجود می خورند. لاروها در سنین آخر رشد به رنگ سبز روشن تا سبز تیره با یک نوارتیره پشتی و دو نقطه سیاه رنگ در طرفین این نوار روی هر بند می باشند. لاروها درمرحله اغلب در اثر تکان دادن شاخه ها به وسیله تارهای ابریشمی از شاخه اویزان شده و خود را به زمین میرسانند ودر فرصت مناسب دوباره از تنه درخت بالا میروند . دوره تغذیه لاروها حدود 35 تا 40 روز است و پس از پایان دوران تغذیه بطور مجتمع و در پیله های موازی هم تبدیل به شیفره میشوند. بدین ترتیب این حشره در طول سال فقط یک نسل دارد.
دشمنان طبیعی
لیسه سیب دارای دشمنان طبیعی فراوانی است کهمعمولا جمعیت آن را تحت کنترل دارند . عده زیادی از پرندگان بخصوص سارها از لاروهای این حشرات به فراوانی تغذیه میکنند. سن شکارگر Anthocoris nemorum L. از خانواده Anthocoridae از شفیره های لیسه سیب در اکثر نقاط میوه خیز کشور زندگی می کند. تاکنون 12 گونه از زنبورها و بندپایان دیگر شناخته شده اند که در شرایط کشور ما این آفت را پارازیته می کنند. مهمترین این گونه ها عبارتنداز : pimple turionellae litoplectes europeator aubert compoplex ensator grav
پارازیت دیگری که در اطراف کرج توسط جمع آوری گردیده است یک زنبور پلی امبریونر بنام Encyrtus (= Ageniaspis) fusicolis Dalm از خانواده Encyrtidae نیز وجود دارد که لاروهای لیسه را پارازیته می کند. بنا بر عقیده تخم گذاری زنبور در تخم لیسه صورت می گیرد و جنین زنبور پارازیت با تشکیل لارو میزبان به بدن ان منتقل شده است و سپس جنین زنبور از طریق تقسیم تکثیر می یابد و لاروهای حاصل ازتقسیم جنین ها هم اهنگ با رشد لارو میزبان ادامه داشته و به تدریج با تخریب اعضای داخلی موجب مرگ میزبان می شود. بدن لاروها کیسه ای انباشته از لاروهای زنبور پارازیت می گردد و گاهی تا 40% لاروهای میزبان را پارازیته می کند. این زنبور پارازیت را از مناطق همدان ، تاکستان ، زنجان و تویسرکان گزارش کرده است . و تا حدود 12% از لاروها را پارازیته میکند. یکگونه دیگر از خانواده Tachinidae به نام Nemorilla macolosa Meig. دارای تخم ریز بلندی است که تخم را روی حلقه های قفس سینه لارو لیسه سیب قرار میدهد ولارو پارازیت وارد بدن میزبان شده و تدریجا لکه های سیاه رنگ روی لارو بدن میزبان آشکارمیگردد وبدین ترتیب لارو میزبان قادر به تهیه پیله شیفرگی نمی باشد و به جای آن شیفره زنبور پارازیت تشکیل می گردد.
2-لیسه درختان میوه Hyponomeuta padellus zell. Syns:H.variabilis zell
اینگونه از لیسه سیب کمی بزرگتر است در روی بالهای جلویی ۱۲ تا ۲۲ خال سیاه وجود دارد. موهای حسی شفیره انتهایی یک ردیف در انتهای بدن همراه با دو موی میانی روی پایه قرار گرفته اند پیله های اینگونه مرحله شفیره گی پراکنده هستند و کمتر حالت دسته جمعی دارند . از نظر بیولوژی این آفت درختان میوه هسته دار و زالزالک راب سیب ترجیح می �دهد به علاوه لاروهای آن هرگز داخل نسج �ی‌شود از همان ابتدا فعالیت از تمام قسمتهای برگ به غیر از رگبرگ ها تغذیه می کند دماوند و لواسانات حمله این آفت در بعضی از سال ها باعث می شود که کلیه برگ های درختان قیسی- زردآلو- آلو- زالزالک- و سیب از بین برود پوششی از کارهای متراکم ابریشمی روی درختان منظره خاصی به باغ ها می بخشد این گونه نیز مانند لیسه سیب مورد حمله دشمنان گوناگون قرار می گیرد بیان آنها در بعضی از سال ها نتیجه ادم کارایی این عوامل است.