خانواده Phycitidae

کرم به Euzophera bigella Zell (Phycitidae)

در باغات میوه از شب پره های خانواده Phycitidae دو یا سه گونه هستند که اهمیت اقتصادی دارند. یکی Euzophera puniciella Moore یا Spectrobates ceratoniae که از آفات انار ذکر شده و دیگری  E. bigella Zell که روی به، سیب، گلابی، گردو و وعده دیگری از درختان میوه ایجاد خسارت می کند. گونه اخیر بعلت مشابهت خسارت آن با کرم سیب مدتها با آفت مذکور اشتباه میشده است. مطالعات نگارنده از سالهای 1342 به بعد روی کرم سیب در ایران موجب گردید که پی به وجود و اهمیت اقتصادی کرم به برده شود. همین مطالعات در سالهای بعد نشان داد که عمده گزارشاتی که در مورد خسارت کرم سیب در آخر فصل به دست ما می رسد مربوط به «کرم به» می باشد.

مشخصات ظاهری و زیست شناسی

کرم به نیز مانند کرم سیب زمستان را به صورت لاروهای کامل در داخل پیله های خاکستری رنگ و کشیده بسر میبرد. گاهی در زیر پوستک های درختان به کلنی های متراکمی از این لاروها همراه با لاروهای زمستان گذران کرم سیب مشاهده می شوند. لاروهای کامل ارغوانی رنگ، بطول 12 – 16 میلی متر، کپسول سر و پلاک پشت سینه قهوه ای رنگ می باشند. لاروهای زمستان گذران در اواخر اسفند ماه به شفیره تبدیل می شوند. شفیره قهوه ای رنگ به طول 8 تا 10 میلی متر و مجهز به دو قلاب انتهائی بشکل موهای بلند می باشند. این شفیره ها در اوایل فروردین و کمی قبل از باز شدن شکوفه های سیب به حشرات کامل تبدیل می شوند. حشرات کامل شب پره هائی خاکستری رنگ با نوارهای مواج عرضی تیره در روی بالهای جلوئی می باشند. بالهای عقبی خاکستری روشن و در لبه عقبی مجهز به ریشک های بلند است. حشرات کامل شب پروازند و به فراوانی به سمت چراغ های جلب حشرات جذب می شوند. روزها اغلب در روی تنه و سرشاخه درختان استراحت می کنند و فقط با حرکت دادن شاخه ها و تحریک آن ممکن است کمی پرواز کنند. حشرات ماده پس از جفت گیری تخم های خود را در انتهای سر شاخه ها، روی دم گل، روی نهنج و پشت کاسبرگ ها بصورت دسته های 2 تا 6 عددی قرار می دهند. برخلاف کرم سیب این آفت برای تخم ریزی قسمت های ناصاف و پرزدار را ترجیح می دهد. تخم ها بیضوی نزدیک به کروی به طول 5/0 میلی متر و برنگ سفید شکری می باشند و سطح آن ها مشبک و ناصاف است. در نسل بهاره تخم ها بفاصله 8 تا 10 روز باز می شوند و لاروهای جوان بفاصله کوتاهی وارد میوه های تازه تشکیل شده – دمبرگ ها و رگبرگ های اصلی و حتی سرشاخه های چوبی نشده می شوند. رنگ آنها سفید شکری با کپسول سر سیاه رنگ است. پلاک پشت سینه اول نیز قهوه ای تیره است. تشخیص آن از لاروهای سن اول کرم سیب بوصیله مقایسه وضع استقرار موهای حسی در سطح پشتی سینه اول و کروشه های پاهای مقعدی امکان پذیر است. لاروها پس از وارد شدن به میوه، دالان های پهن در آن حفر می کنند و دانه های ریز و سیاه رنگ فضولات خود را در مسیر باقی می گذارند. گاهی از سوراخهای ورودی، فضولات لارو همراه با تارهائی آویزان است. یک لارو معمولاً چند میوه را مورد حمله قرار می دهد و علاوه بر فساد و پوسیدگی میوه، باعث حمله عوامل ساپروفیت نیز می شود. میوه ها پس از کرموشدن معمولاً نمی ریزند و به رشد خود ادامه می دهند. لاروهائی که کامل می شوند در داخل میوه تبدیل به شفیره می شوند و یا میوه را ترک نموده و در محلهای مخفی پس از تنیدن پیله خاکستری رنگ درون آن شفیره می شوند.دوره شفیرگی حدود 10 روز طول می کشد. حشره ایست چند نسلی که نسلهای آن با هم تداخل داشته و تقریباً در هر زمان از فصل رویش می توان لاروهای سنین مختلف و شفیره را دید، ولی تعداد لاروهای سنین مختلف متغیر است. این آفت می تواند در کرج حدود 4 تا 5 نسل در سال ایجاد کند که تراکم آن در نسل آخر به حداکثر خود می رسد و بهمین لحاظ خسارت آن در آخر تابستان و پائیز بخصوص روی سیب و گلابی پائیزه و به خیلی شدید است.

لاروها از اوایل مهر دیگر تبدیل به شفیره نمی شوند، بلکه برای زمستان گذرانی در زیر پوستک های تنه درختان مخفی می گردند. زمان شروع مهاجرت لارو به زیر پناهگاه ها معمولاً از نیمه اول مهرماه آغاز شده و تا اوایل آبانماه خاتمه می یابد. همیشه لاروهای کرم سیب نیز همراه این لاروها مشاهده می شوند و زمستان را بصورت لاروهای سن آخر در زیر پوستک های درختان سیب، گلابی و به و یا در انبارها و سایر پناهگاه ها بسر می برند.

طرز تشخیص و شناسائی کرم به از کرم سیب

کرم به دارای پیله نیمه شفاف و نازک است بطوریکه لارو از خارج پیله بخوبی نمایان است در حالیکه پیله کرم سیب ضخیم بوده و لارو از خارج آن نمایان نیست. از طرفی کرم به در داخل پیله بطور مستقیم و راست قرا می گیرد در صورتیکه کرم سیب بطور خمیده و تا شده در داخل پیله دیده می شود. کرم به دارای دیاپوز اجباری نیست و در تمام طول فصول در شرایط مساعد می تواند فعالیت نماید. در حالیکه لاروهای زمستانه کرم سیب دارای دیاپوز می باشد. شفیره کرم به فاقد ردیف های خارهای کوتاه در لبه عقبی بندهای شکم می باشند در عوض دو موی قلاب مانند در انتهای شکم دارا می باشد. تخم های کرم به تقریباً شبه کروی است و حشره دوست دارد آن را در لابلای پرزهای میوه یا برگ و شاخه ها قرار دهد و سطوح ناصاف را برای تخمگذاری ترجیح می دهد. در صورتیکه کرم سیب دارای تخم های پولک مانند است و بیشتر در سطوح صاف و بدون پرز قرار داده می شود. لاروهای کامل بوسیله اختلاف رنگ وشکل عمومس از هم متمایزند، ولی تشخیص سنین اول لارو فقط از روی شاخک هاست، بعلاوه وضع کروشه ها در روی پاهای دروغی متفاوت است.

مدیریت کنترل

لاروهای زمستان گذران این آفت در پائیز و زمستان های ملایم، بفراوانی مورد حمله عنکبوت ها ، سن های پرداتور، و زنبور پارازیت(Walker)Dybrachis boarmeae قرار می گیرد و فرم خاص پیله آن را بیشتر از کرم سیب در خطر حمله دشمنان طبیعی قرار می دهد.

مبارزه شیمیائی علیه این آفت همانند کرم سیب می باشد. با این تفاوت که چون این آفت در آخر فصل شدت بیشتری دارد و در نواحی مانند کرج ، حدود اوایل شهریور ماه روی سیب ها و گلابی های پائیزه یک سمپاشی اضافی الزامی است و درختان به را علاوه بر سمپاشی اخیر، در اواخر شهریور یا اوایل مهر نیز یکبار دیگر باید سمپاشی نمود. در عوض این درختان تا اوایل تیر ماه برای کرم سیب و کرم به احتیاج به سمپاشی ندارند و می توان از دو سمپاشی اول روی این درختان صرف نظر نمود.