راسته Homoptera

خانواده خرطوم مفصلی ها (شته ها)

Aphididae (plantlice)

شته سبز هلو

Mysuspersicae (Sulz.)

Aphis dianthiSchr.

Mysusresgandei Sand.

این شته از متداول ترین افات درختان میوه هسته دار در اکثر نقاط کشور ما و در سایر مناطق جهان می باشد. میزبان عمده آن درخت هلو است ولی روی انواع شلیل، گوجه، آلو،زردآلو و بادام نیز ایجاد خسارت می کند. بعلاوه از اواسط بهار به بعد ،عمدتا بر روی گیاهان زراعتی یکساله پهن برگ نظیر انواع صیفی جات مهاجرت می کند و باعث خسارت شدید می گردد. این شته ناقل عده قابل توجهی از بیماریهای مهم ویروسی درختان میوه و گیاهان زراعتی می باشد و از این لحاظ نیز شایان اهمیت بسیار است. این شته در گلخانه ها نیز بطور مستقیم و غیر مستقیم باعث خسارت کمی و کیفی روی گیاهان گلخانه ای می گردد.

در روی درختان میوه هسته دار عمده خسارت آن مربوط به پوره ها و حشرات ماده بدون بال در اوایل بهار می باشد که موجب ریزش شدید برگ و میوه های تازه تشکیل شده می گردد. برگ های باقیمانده روی درختان ، سبز متمایل به زرد و گاهی قرمز رنگ به نظر می رسند و اغلب بهم پیچیده و حول محور برگ لوله شده اند. خسارت این آفت با ترشح شدید عسلک همراه است که به نوبه خود موجب جلب مورچگان ، زنبورها و مگسهای مختلف و نیز باعث تجمع گرد و خاک می شود. شته سبز هلو ناقل بیماری ویروسی زردی درختان هلو و چند نوع بیماریهای دیگر می باشد. بیماری ویروسی زردی هلو در ایالات غربی آمریکا بسیار مهم است و خسارات فراوان ایجاد می کند.

مشخصات ظاهری و زیست شناسی

شته سبز هلو در اکثر مناطق زمستان را بصورت تخم های سیاه و براق روی سرشاخه ها و تنه درختان میوه هسته دار بسر میبرد. تخم ها بطور پراکنده روی شاخه های جوان مشاهده میشود و تشخیص آن از سایر انواع شته ها بسادگی امکان پذیر نیست. در گلخانه ها و در مناطقی که درجه حرارت در هیچ موقع از سال به صفر نمیرسد و اغلب بیشتر از چهار درجه سانتیگراد است این آفت تمام مدت سال را بصورت ماده های بدون بال و زنده زا بسر می برد.

در مناطق سردسیر،تخم ها مصادف با باز شدن شکوفه ها تفریخ می شوند و ماده های موسس (Fundatrix) بسرعت مراحل پورگی را طی کرده و شروع به تولید مثل می کند. اولین خسارت آفت روی شکوفه ها و میوه های تازه تشکیل شده صورت می گیرد و باعث ریزش آنها می شود. به محض ظهوربرگ ها این رشته ها درسطح زیرین برگ متمرکز شده و باعث پیچیدگی آنها و حتی  سر شاخه های جوان می‌گردند. پوره ها یاحشرات ماده حاصل از ماده موسس

(Fundatrigenia)سبز رنگ یا به رنگ سبز متمایل به زرد می باشند که پنجه ها بند پنجم و ششم شاخکها دودی رنگ هستند.در سطح پشتی شکم نوارهای عرضی نامنظم و تیره دیده می شود. غده شاخکی برآمده و بند سوم آن به نحوبارزی از بند چهارم بزرگتر  است . دم دارای سه جفت مو در انتها می باشد .

حشرات ماده بالدار مهاجر(Migrants)به طول ۳/۲ میلی متر به رنگ زیتونی با  سر و قفسه سینه سیاه رنگ میباشند .در روی بند های شکم درسطح پشتی لکه‌های تیره و در حاشیه بند های سوم تا ششم چند نقطه سیاه وجود دارد . طول کورنیکول ها در افراد ماده بالدار نسبت به افراد بی بال کوتاهتر است. در بهار ماده های حاصل از افراد موسس و  شته های بالدار مدتی روی درختان هسته دار فعالیت می‌کنند و چندین نسل ایجاد می‌نمایند. از اواسط بهار  اکثر آنها برروی  گیاهان زراعتی و زینتی یک ساله مهاجرت می کنند.. ولی عده ای همچنان روی درختان میزبان اول  باقی می‌مانند . شته هایی که روی  گیاهان  یک ساله مهاجرت می کند تا آخر تابستان به فعالیت و تولید نسل ادامه می‌دهند.  از اواخر تا بستان تا اوایل پاییز به تدریج افراد ماده بالدار ویرجینی پار (Virginipars) به وجود می آیند که بر روی درختان میوه هسته دار مهاجرت می کنند. این شته ها پس از استقرار روی درختان مذکور افرادی می زایند که عده ای نر و عده ای دیگر ماده می‌باشند .این افراد به نوبه خود پس از تکمیل دوران تغذیه و جفت گیری بر روی شاخه و نزدیک جوانه ها به طور پراکنده تخم ریزی می کنند و بدین ترتیب دوره کامل زندگی آنها بسته می شود.

گونه دیگری که در کشورهای اروپایی روی درختان هلو ایجاد خسارت می کنند Mysusvarians Davidsonمی باشند که از نظر شکل ظاهری باشته سبز هلو مشابهت بسیار دارد .با این تفاوت که گونه اخیر برگ های درختان را حول محور طولی لوله می کند  و برگها را به صورت رشته های باریک در می آورد . به علاوه میزبان دوم آن گونه های جنس کلماتیس (Clematis)وحشی می باشد .اگرچه اینگونه در اصل از ژاپن به سایر نقاط دنیا از جمله اروپا راه یافته است از وجود و اهمیت آن در ایران  اطلاعات کافی در دست نیست.

شته های آردی هلو و سایر درختان میوه هسته دار

از این گروه سه گونه شایان اهمیت می باشند

شته آردی آلو                                                         Hyalopterus (= Aphis) arundini (F).

شته آردی بادام                                                                         Syn: H. amygdali Blan .

شته آردی گوجه                                                                                                 H. pruni Geoff

Syn: Aphis spinarum Hast.

(Hom. Aphididae)

این سه گونه اکثراً بعلت مشابهت زیاد با هم اشتباه می شوند. شکل ظاهری آنها اغلب مانند یکدیگر است. بدن نسبتاً کشیده و پوشیده از دانه های خاکستری است که منظره آردآلود به سطح بدن می دهد .این شته ها معمولاً برگ گیاهان میزبان خود را نمی پیچانند ولی در سر شاخه های جوان پیچیدگی ایجاد می کنند. این شته ها اغلب عسلک ترشح نمی کنند و توده های وسیع و مجتمع آنها را در زیر برگها می توان مشاهده کرد. H. Pruni Geoff بیشتر روی گوجه و آلو فعالیت می کند. ولی از آنجا که تخمریزی اغلب روی هلو انجام می گیرد، وجود آنها روی میزبان های مذکور دیرتر مشاهده می شود. بعضی از متخصصین (H. arundini (F و .H. amygdali Blan را هم نام می دانند. ماده زنده زای بی بال بطول 5/1 تا ۲5/2میلیمتر، کشیده و برنگ سبز و پوشیده از گرد سفید رنگ می باشد. در قسمت پشتی بدن دو نوار جانبی و یک نوار میانی به رنگ سبز تیره وجود دارد. کورنیکول نسبتاً کوتاه و طول دم تقریباً دو برابر طول کورنیکول است. ماده های زنده زای بالدار شباهت زیادی به ماده های بی بال دارند با تفاوت اینکه سطح پشتی سر و قفسه سینه برنگ سبز تیره متمایل به سیاه می باشد و سطح بدن پوشیده از گرد خاکستری است.

زمستانگذرانی بصورت تخم روی درختان میوه و در بهار ماده های زنده زا ظاهر شده و در اواخر بهار و اوایل تابستان به سوی میزبانهای ثانوی از جمله انواع نی Arundo و Phragmites مهاجرت می کنند و در ماههای تابستان می توان این شته ها را روی برگهای گیاهان مذکور مشاهده نمود و این برگها در سطح بالائی دارای لکه های خشکیده سیاهرنگ با هاله های زردرنگ است و بطریق دخترزائی تولید مثل کرده و پس از ظهور افراد جنسی بالدار به طرف میزبانهای اصلی خود مراجعت کرده و در روی آنها تخمگذاری صورت می گیرد.

شته سیاه هلو                                                             Brachycaudus persicaecola Beisd

Syn: Anuraphisc persicase-niger (Fonsc.)

 Dsyobius amygdali V.D.G

Lachnus persicae Choll.

 (Hom. Aphididae)

این گونه اکثراً روی درختان هلو ایجاد خسارت می کند. در فصل رویش روی شاخه های جوان و برگها زندگی می کنند، و باعث پیچیدگی شدید برگ و دفرماسیون شاخه ها می گردد. از گونه هائیست که عسلک فراوان نیز ترشح می کند. در نهالستانها که درختان پیوندی تهیه میکنند، خسارت آن بیشتر است. اولین بار در سال ۱۳۱۶ توسط افشار گزارش شده است.

مشخصات ظاهری و زیست شناسی

حشرات کامل برنگ سیاه براق می باشند و بدین ترتیب از شته سبز هلو متمایز می گردد. میزبان دوم آن هنوز شناخته نشده است. این حشره قادر است که زمستان را روی ریشه درختان هلو بسر ببرد و از این لحاظ شبیه شته مومی سیب می باشد. بدین ترتیب که در طول مدت فصل رویش روی سرشاخه های جوان و پشت برگها زندگی می کند و در ماههای زمستان زیر خاک و روی ریشه ها بسر می برد. ولی باید توجه داشت که در اثر تغذیه این آفت روی ریشه گال ایجاد نمی شود. در ایالات متحده آمریکا از گونه Anuraphis persicae niger نام می برند که مشخصات شته سیاه هلو را دارد. گفته می شود که مورچه ها در نقل و انتقال این شته در روی ریشه درختان میزبان و نگاهداری آنها در زمستان اهمیت دارند. تا جائیکه سمپاشی اطراف درختان آلوده را با سموم نسبتاً بادوام که باعث انهدام مورچه ها می شود در تقلیل انبوهی آفت مذکور مؤثر می دانند. بنظر می رسد که این گونه با .B. Persicaecola  Beisd هم نام باشد.

شته سیاه گوجه و آلو Brachycaudus helichrysi kalt                                                

 (Hom. Aphididae)

این گونه بیشتر روی آلو، گوجه و زردآلو ایجاد خسارت می کند. اغلب روی پاجوش های درختان مسن و یا در نهالستانها مشاهده می شود مانند گونه قبلی برنگ سیاه براق است و توسط خصوصیات میکرومرفولوژیک از گونه های مشابه متمایز می گردد. مانند گونه قبلی باعث پیچیدگی برگ و سرشاخه می شود. میوه ها قبل از رسیدن می ریزند و یا بدشکل می شوند. این آفت معمولاً دیرتر از گونه های دیگر شته هاروی درختان میزبان بصورت انبوه مشاهده می شود. میزبان دوم این شته گونه های مختلفی از گیاهان خانواده گل مرکبه Composees، گاوزبانیان Boraginacees و Scorofulariacees گزارش شده است. گونه مشابه آن روی بادام (B. amygdalinus (Schout نام دارد. ویژگی های مرفولوژیک و بیولوژیک این گونه در مقایسه با گونه قبلی درخور مقایسه بیشتر می باشد درحالی که بعضی از متخصصین این دو گونه را سینو نیم یکدیگر می دانند.

شته Brachycaudius Schuartzi Borner در مناطق خراسان- استان مرکزی و همدان و کرج از روی گوجه هلو و آلو جمع آوری شده است.

گونه Brachycaudus prunicola Kalt را روی برگ آلو و گوجه در کرج و مازندران مشاهده کرده ایم.  

شته Brachycadus pilosus Mord   توسط نوربخش و همکاران روی بادام و آلو در منطقه مشهد گزارش شده است.

گونه Brachycaudius divaricata Schaup در منطقه مشهد روی گوجه، آلو و آلوچه توسط نوربخش و همکاران گزارش شده است.

شته سیاه گیلاس Mysus cerasi (F)                                                                            

Syn: Aphis aparines Kall.

 Aphis asperulae

 Eng. Black cherry aphid

 (Hom. Aphididae)

این گونه بیشتر از کشورهای اروپائی گزارش شده است. شته هائی سیاه رنگ و براق هستند و بیشتر روی درختان گیلاس و آلبالو دیده می شوند و باعث پیچیدگی و بدشکلی برگها می شوند. گیلاس مناسب ترین میزبان این آفت می باشد.

مشخصات ظاهری و زیست شناسی

این آفت زمستان را بصورت تخم در میان جوانه ها، گل و برگ درختان گیلاس و میزبانهای دیگر می گذراند و همزمان با شکفتن جوانه ها، پوره های جوان یا ماده های مؤسس از تخم خارج می شوند. ماده های مؤسس سیاه براق است و کرنیکولهای نسبتاً بلند دارد که در مقایسه باشته سیاه هلو کاملاً متمایز است. همانند همه شته ها در اول بهار چندین نسل بصورت ماده های بدون بال فونداتریژن ایجاد می گردد. حشرات ماده بالدار مهاجر در اواخر بهار و تابستان ظاهر می شوند. ماده های بالدار نیز دارای کرنیکول بلند و نیز دم مودار و بلند می باشد که بر روی میزبان دوم مهاجرت می کند. میزبان دوم شته سیاه گیلاس بولاقوتی یا ترتیزک آبی و گیاهان نظیر می باشد. دوره زندگی کامل این حشره همانند همه شته های دومیزبانه است .

 شته خالدار هلو Pterochlorioides (= Pterochlorus) persicae (Chold)                  

از گونه های نادریست که روی تنه قطور و شاخه های اصلی درختان هلو- بادام- زردآلو و گوجه دیده شده است. در ایران اولین بار توسط افشار گزارش شده است. وجود این آفت روی درختان میزبان با ترشح خیلی زیاد عسلک همراه است بطوریکه خاک زیر درختان کاملاً خیس می شود و گاهی توده های سفیدرنگ و کریستالیزه شده عسلک بصورت قشری ضخیم سطح زمین را می پوشاند. گونه دیگری از همین جنس در نواحی کوهستانی و سردسیر روی شاخه های اصلی درختان بید زندگی و به همین ترتیب عسلک خیلی فراوان تولید می کند. بیشترین تراکم و خسارت این آفت در اواخر تابستان و ماه های پالیز است و چون این حشرات به مقدار فراوان از شیره گیاهان میزبان تغذیه می کنند، باعث ضعف عمومی و زردی برگها می گردند.

زیست شناسی و مشخصات

 این حشره زمستان را بصورت توده های متراکم تخم روی تنه و در سطح زیرین شاخه های اصلی درختان میزبان می گذراند. در این توده ها هزاران تخم بصورت ورقه ای سیاه رنگ سطح پوست تنه و سرشاخه را می پوشاند و گاهی پوسته یا لاشه ماده های تخم گذار روی این لکه ها دیده می شوند. ماده های موسس در بهار و مصادف با باز شدن کامل برگها از تخم ظاهر می شوند. بدلایل مشخص نشده این حشرات در اوایل بهار و تابستان چنانکه باید تکثیر پیدا نمی کنند. ظاهراً سمپاشی های بهاره و دشمنان طبیعی در اوایل بهار و تابستان مانع از انبوهی شدید آنها می شوند. از اواسط تابستان به بعد اثار خسارت آنها بتدریج زیاد می شود. حشرات کامل نسبتاً درشت، گلابی شکل، برنگ خاکستری با غده ها یا نقطه های سیاه رنگ در روی بندهای سینه و شکم می باشند. طول بدن آنها گاهی تا ۴ میلیمتر هم می رسد. شته خالدار هلو یک میزبانه است و تمام دوره زندگی خود را روی درختان میوه هسته دار طی می کنند.

زنبور (Aphidius sp. (Braconidae یکی از پارازیت های شته خالدار هلو می باشد که در کرج از روی شاخه های زردالوی مبتلا به شته خالدار گزارش شده است. زنبور  (Pahchyneuron Sp. (Pteromaliidae پارازیت شته خالدار هلو در مراحل مختلف رشدی بوده و در تمام تابستان فعالیت دارند. در اصفهان در باغهای زردآلوی آلوده به آفت فوق در اواخر زمستان روی هر تنه و داخل هر کنده درخت صدها کفشدوزک لیموئی رنگ به نام Thea vigintidoupunctata مشاهده می شود که به احتمال زیاد شکارگر این شته است.

شته .Rhopalosiphum nymphae L در مناطق گیلان و مازندران از روی گوجه و آلو جمع آوری شده است و گونه .R. padi L در درجه اول از روی گیاهان خانواده گندمیان از جمله غلات و در درجه دوم روی درختان میوه از جمله گوجه و آلو انتشار دارد. حجت و آزمایش فرد فرم مؤسس آن را روی ازگیل در کرج گزارش کرده اند. گونه .R.insertum Walk اولین بار در سال ۱۳۴۳ توسط رمودیه در گرمسار جمع آوری شد و حجت از شته های مضر درختان سیب در اروپا گزارش کرده است.

مدیریت کنترل:

درمورد مبارزه با شته های درختان میوه هسته دار و بطور کلی اداره انبوهی این آفات آنچه که در مورد شته

های درختان میوه دانه دار گفته شده شامل این حشرات نیز می گردد. فقط باید توجه داشت که سموم سیستمیک براساس دیمتوئاتها، روی درختان میوه هسته دار اغلب باعث ریزش برگ و میوه می شود و حتی المقدور باید از کاربرد آنها علیه شته ها اجتناب شود. نکته دیگر اینکه عمده خسارت شته های درختان میوه هسته دار درمرحله بلافاصله بعد از ریزش گل می باشد. بهمین لحاظ در مواردی که شته سبز هلو - شته سياه آلو و امثال آن در باغات میوه شدت دارند، باید بلافاصله بعد از ریختن گلبرگها اقدام به سمپاشی نمود. در این موقع اغلب برگها هنوز پیچیده نشده اند و می توان از سموم تماسی نظیر مالاتیون یا گوزاتیون استفاده کرد. ولی چون اغلب این سمپاشی ها با تأخیر همراه است، لذا کاربرد سموم نفوذی یا سیستمیک ارجحیت دارد. از سمومی که در سالهای اخیر جهت کنترل شته های درختان توصیه می گردد عبارتند از: پریمیکارپ (پریمور) از گروه کاربامات ها و پی نتروزین می باشد.