سوسکهای چوبخوار معمولی Sphenoptera davatchii Des                                           

Sphenoptera kambyses Oben

Col.Buprestidae

اين دو گونه خساراتی نظیر سوسک یازده نقطه روی درختان میوه هسته دار بخصوص گوجه و آلو ایجاد می کنند. با این تفاوت که معمولاً تراکم و میزان خسارت این حشرات از بیشتر است. در بعضی از باغ های کرج و دماوند درختان گوجه و هلوی آلوده فراوان است. همچنین در قسمتهای معتدل و گرم کشور مانند، قم، اصفهان وکاشان این آفت خسارت قابل توجه به درختان میوه هسته دار وارد میک ند.

تنه و سرشاخه درختان آفت زده همچنانکه در مورد سوسک یازده نقطه گفته شد آلودگی شدید به مواد صمغی قهوه ای رنگ نشان می دهند. این نوع صمغ زدگی ها صمغ زدگی ناشی از خسارت سوسکهای پوستخوار (Scolytidae) کاملا متمایز است. زیرا در مورد سوسکهای چوبخوار، صمغ زدگی بصورت آلودگی سطحی مشاهده می گردد. بعلاوه وجود سوراخهای خروجی و شکل و اندازه آن، نوع حشره آفت را مشخص می کند. در مورد گونه های Sphenoptera این سوراخ ها به قطر ۳ تا ۴ میلیمتر و کم و بیش بیضی شکل است. اگر در محلهای صمغ زده بخصوص در حد فاصل بین قسمتهای خشک شده و بافتهای زنده پوست تنه یا شاخه را با چاقو کنار بزنیم لاروهای نعل اسبی این آفت به اندازه های مختلف در زیر پوست مشاهده می شوند. برخلاف لاروهای سوسک یازده نقطه در این گونه لاروها تمایل چندانی به نفوذ در استوانه مرکزی ندارند بیشتر از قسمت های کامبیوم تغذیه می کنند. بعلاوه در محل استقرار لاروها توده متراکمی از فضولات و خاک اره بصورت ورقه نازک آجری یا قهوه ای تیره رنگ دیده می شود. لاروها زیر پوست را بصورت نوارها و صفحات نامنظم خالی می کنند، و دالان بشرحی که در مورد سوسک یازده نقطه ذکر شده دیده نمی شود.

گونه  S.kambyses Oben بیشتر در نواحی دشت با شرایط آب و هوائی معتدل و گرم انتشار دارد. اندازه آن کمی بزرگتر است (حدود9تا 12 میلیمتر) برنگ قهوه ای با جلای فلزیست. دومین مفصل شاخک از مفصل سوم کوتاهتر است. انتهای بالپوش ها دندانه های بلند و نوک تیز ندارد. در .S.davatch Desc اندازه بدن نسبتاً کوچک تر (۷تا 5/8میلیمتر)، رنگ آن روشن تر و با جلای فلزی خیلی بیشتر است. دومین مفصل شاخک به اندازه مفصل سوم می باشد. انتهای بالپوش ها دندانه های تیز و بلند دارد. سوراخ خروجی حشرات کامل به بیضی نزدیکتر و با مقایسه با گونه قبلی کوچکتر است. این گونه بیشتر در نواحی کوهستانی و سردسیر انتشار دارد. هر دو گونه از نقاط مختلف کشور که درختان میوه سردسیری کاشته می شوند گزارش شده اند

از نظر بیولوژی S.kambyses Oben  دارای دیاپوز اجباریست و زمستان را بصورت پیش شفیره در داخل گهواره های بیضی شکل که در داخل چوب (استوانه مرکزی) تعبیه کرده است می گذراند. سوراخ ها و شکاف ها که پس از برداشتن پوست روی استوانه شفیره و شفیره است. در S.davatch Desc دیاپوز اجباری دیده نمی شود و در ماه های پائیز و زمستان، حالات مختلفی از لارو و پیش شفیره در زیر پوست مشاهده می شود. حشرات کامل از اواسط اردیبهشت ماه بتدریج ظاهر می شوند و تعداد آنها در اواخر خرداد به نقطه اوج می رسد. ظهور حشرات کامل .S.kambySes Oben معمولاً در حدود اواخر خردادماه تا اوایل تیرماه پایان می یابد و حال آنکه در مورد .S.davatchii Desc گاهی اواخر شهریورماه هم حشرات کامل دیده می شوند.

تخمریزی معمولاً روی تنه و سرشاخه درختان میزبان و اغلب درختانی که فشار شیره نباتی در آنها زیاد نباشد، صورت می گیرد. به همین لحاظ این حشرات نیز در باغات متروک و جاهائی که درختان صدمه شدید آبیاری دیده باشند، تراکم بیشتری نشان می دهند. تخمها به صورت پولک های کم و بیش بیضی شکل و برنگ زرد روشن یا خاکستری و بیشتر در سطوح افتابگیر شاخه و تنه درختان گذاشته می شود. تخمهای .S.Kambyses Oben نسبت به گونه دیگر ضخامت بیشتری نشان می دهد. دوره رشد جنین در شرایط مختلف آب و هوائی متفاوت است و بین ۶ تا ۳۰ روز تغییر می کند.

لاروها مانند همه افراد خانواده Buprestidae دارای قطورترین قسمت در بند اول سینه می باشد و در حداکثر رشد اندازه آن به ۳۰ میلیمتر می رسد. این لاروها برنگ زرد کمرنگ و بحالت خمیده در زیر پوست و در مناطقی که از خارج صمغ زدگی نشان می دهد دیده می شود. ترشح صمغ بعلت قطع آوندها و شکاف پوست در اثر فشار فضولات و خاک اره در زیر پوست صورت می گیرد. بنظر می رسد که آفتاب سوختگی قسمتهای جنوبی تنه درختان و صدمه بافتها شرایط مناسبی برای فعالیت این حشرات ایجاد می کند. مضافاً بر اینکه اصولاً این حشرات بعلت گرمادوست بودن قسمتهای آفتابگیر تنه و سرشاخه را برای تخم ریزی و فعالیت لاروها ترجیح می دهند. دوره فعالیت لاروها حدود ۴ تا ۵ ماه است.

.S. Kambyses Oben زمستان را بحالت پیش شفیره می گذراند و در بهار سال بعد به شفیره تبدیل می شود. در S. davatchii Desc چون دیاپوز اجباری وجود ندارد، در ماه های پائیز و زمستان مراحل مختلف لاروی و پیش شفیره در زیر پوست مشاهده می گردد. پیش شفیره معمولاً سفیدرنگ و مستقیم و در حدود ۱۰ میلیمتر طول دارد. شفیره ها منحصراً در ماه های بهار و تابستان و در اطاقک شفیره که در چوب (استوانه مرکزی) تعبیه شده است مشاهده می شود.

مدیریت کنترل

عوامل طبیعی کنترل کننده

طبق بررسی های رجبی  از تعداد ۵۰۳ تخم .S.kambyses Oben فقط ۷۷ حشره کامل بوجود آمد و بقیه توسط عوامل مختلف آب و هوائی و دشمنان طبیعی در مراحل مختلف زندگی از بین رفتند. فشار شیره نباتی تا حد قابل توجهی باعث تلف شدن لاروها بخصوص در سنین اول و دوم می شود. بدین ترتیب تجدیدنظر در مراقبت های زراعی، تنظیم برنامه آبیاری، تقویت خاک و هرس درختان در مبارزه زراعی با این آفت اثر قابل توجه دارد. در میان پرندگان گونه های مختلف دارکوب از شکارچیان (predators) بسیار مؤثر این آفت می باشند و لاروهای آن را از زیر پوست می ربایند. در بین حشرات انگل دو گونه زنبور به نام های Atanycolus sculpturatus (Braconidae) و Oxysychus  sp . (pteromalidae روی لاروها و کنه (Pyemotes ventricOSuS (Newport از خانواده (Pyemotidae) روی حالات مختلف این حشرات فعالیت دارند. ظاهراً زنبور:Atanycolus sculpturatus Thom.  و کنه Pyemotes بیشترین اهمیت را در کنترل طبیعی این آفت دارند. کنه مذکور روی عده دیگری از پوست خواران و چوب خواران نیز فعالیت مؤثر دارد.

گونه هایی نظیر Spathius radjabi Fisherz از خانواده Braconidae و  Macroneura muellneri Rusch.  نیز توسط رجبی گزارش شده است.

مبارزه شیمیایی

کاربرد مواد شیمیایی آفتکش علیه حشرات کامل Skambyses نسبتاً آسان است. می توان یک ترکیب فسفره بکار برد. ممکن است در صورت شدت خسارت و تراکم زیاد آفت این سمپاشی بفاصله ۲۰ روز تکرار شود. در مورد S.davatchii تعیین تاریخ دقیق سمپاشی بعلت گستردگی دوره ظهور حشرات کامل مشکل است ولی در هرحال در فاصله بین اول خرداد تا آخر تیرماه بیشترین تراکم را دارد. و در مورد این آفت سمپاشی باید حداقل سه بار بفاصله ۲۰ روز تکرار شود.

علاوه بر چوبخوارهای ذکر شده گونه های دیگری از کرم های سرپهن از جمله

Anthaxia(=Haplanthaxia) cichori OL.F.Anthaxiasp. Chrisobotris affinis. Agrilus sp. روی درختان میوه سردسیری بخصوص هسته دارها ایجاد خسارت می کنند که بعلت عدم اهمیت اقتصادی در شرایط موجود از توضیح بیشتر در مورد آنها خودداری می شود. ولی کارشناسان متخصصین باید متوجه نوسانات انبوهی آنها در مناطق مختلف باشند.

تاکنون دو گونه از جـنس Trachysاز خانواده Buprestidae به نام Trachys minuta Mars که از منطقه طالش در استان گیلان توسط Obenberger گزارش شده و دیگر گونه TrachyS quercicolus Mars در منطقه خرم آباد لرستان توسط رجبی معرفی شده است  و لاروها مینوز برگ درختان میوه  سردسیری هستند.