خانواده Tephritidae (=Trypetidae)
افراد این خانواده در اندازههای کوچک تا متوسط می باشند و روی بال ها لکه ها نقطه ها، طرح های مشخصی بوجود می آورند. مگس ها معمولاً با فرم ساختمانی رگ زیر کناری(Subcosta) شناسائی می شوند. در بیشتر گونه ها(anal cell) anal یک زاویه حاده تشکیل می دهد. حشرات کامل هنگامی که روی گل ها و سبزیجات به حالت استراحت قرار دارند بالهای خود را به آرامی به طرف بالا و پائین حرکت می دهند. لاروهای بیشتر گونه های Tephritidae گیاهخوارند و بعضی از آنها آفات مضر محسوب می شوند. از جمله:
مگس گیلاس Rhagoletis cerasi L.
Syns: R.cerasorum Duf
R.Signata Meig.
Spilographa cerasi (L)
Dip. Tephritidae (Trypetidae)
این گونه در ایران فراوان است. در نشریات امریکائی از مگس گیلاس بنام های Rhychites. cingulata (Loew)) و Rifausta (Ostenis) نام برده شده است . خسارت این آفت مربوط به لاروهای آنست که از گوشت Pericarp میوه تغذیه می کنند. لاروها با ترشحات مخصوص خود باعث تخریب بافتها می شوند و یک نوع رسیدن بی موقع و حتی لهیدگی ایجاد می کنند. بعلاوه وجود بقایا و فضولات آنها همراه با خود کرمها میوه ها را عملاً غیرقابل استفاده می کنند. بطورکلی خسارت این آفت روی میوه های دیررس و آلبالو بیشتر است. بعلاوه در مورد واریته های مختلف گیلاس از نظر میزان آلودگی اختلاف فاحش مشاهده می شود. اصولاً واریته های با پوست نازک و لطیف نسبت به واریته هائی که میوه ها دارای پوست ضخیم هستند، مقاومت کمتری دارند. خسارت این آفت در اکثر نقاط میوه خیز ایران مشاهده می شود و در بعضی مواقع خیلی شدید است. در پاره ای از نشریات خارجی خسارت این آفت روی گوجه و حتی گلابی نیز ذکر شده است. در این مورد باید دقیقاً بررسی شود تا خسارت این آفت با خسارت مگس مدیترانه اشتباه نشود.
مشخصات ظاهری و زیست شناسی
مگس گیلاس زمستان را بصورت «پویاریم» و بشکل کپسولهای قهوه ای رنگ و بیضی شکل بطول ۴ تا ۶ میلیمتر در زیر خاک می گذراند. حشرات کامل که کمی کوچک تر از مگس خانگی هستند، در اواسط تا اواخر بهار مصادف با آبدار شدن میوه گیلاس ظاهر می شوند. این حشرات برنگ قهوه ای تیره یا سیاه کدر هستند. پشت سینه در عقب زرد رنگ است و روی شکم در بعضی گونه ها تعدادی خطوط سفیدرنگ عرضی مشاهده می شود که وسیله تشخیص است. در گونه R.cingulata این نوارها به تعداد چهار عدد می باشد. ولی در R.cerasi این خطوط دیده نمی شود. برعکس در این گونه روی صفحه پشت
سینه چهار نوار طولی روشن دیده می شود. بالها شفاف است ولی در روی آن تعدادی نوارهای دودی رنگ وجود دارد که مجموعاً عدد ۱۱۸ را روی بال مجسم می کند. پاها و شاخک ها در این گونه نارنجی رنگ می باشد. حشره ماده در انتهای شکم مجهز به تخمریز کشیده و نوک تیز است که بدان وسیله تخمهای خود را داخل نسج نبات قرار می دهد. حشرات کامل پس از ظاهر شدن مختصری از مایعات روی برگها و گیاهان دیگر تغذیه می کنند و پس از جفتگیری تخمهای خود را داخل نسج میوه قرار می دهند. برخلاف مگس مدیترانه در این آفت معمولا در داخل هر میوه یک لارو دیده می شود ولی گاهی چندین کرم هم دیده شده که شاید نتیجه تخمریزی چند حشره ماده در یک میوه باشد. هر حشره ماده حدود ۷۰ تا ۱۰۰ تخم می گذارد. دوره تغذیه لاروها معمولاً کوتاه است و از ۲۰ روز تجاوز نمی کند. لاروها سفیدرنگ با قسمت قدامی باریک و قطعات دهانی سیاه رنگ می باشند. میوه های آلوده بسادگی از روی رنگ مات میوه در محل آلوده و فشردگی مختصر آن مشخص می شود. لاروها پس از تکمیل دوران تغذیه میوه را ترک کرده و داخل خاک می شوند. و بمدت کوتاهی بحالت پویاریم درمی آید. این حشره نیزدر سال فقط یک نسل دارد.
مدیریت کنترل
شخم زدن و بیل زدن خاک اطراف درختان باعث تلفات تعداد قابل توجهی از پویاریم های این آفت می گردد. گیلاس های زودرس و آنها که دارای پوست نسبتاً ضخیم هستند، از خسارت این آفت در امان می باشند. در صورتیکه مبارزه شیمیائی علیه این آفت قابل توجیه باشد، لازم است این سمپاشی بمحض مشاهده اولین حشرات کامل با دیازینون ۶۰ درصد یا دیپتر کس به نسبت یک تا دو در هزار استفاده شود. مخلوط کردن یک کیلو شکر یا ملاس چغندرقند در ۱۰۰ لیتر آب باعث جلب حشرات کامل می شود. در کشورهای اروپائی بموجب برنامه هائی که چندین کشور مجاور دریای مدیترانه و آلمان اجرا می کنند، حشرات نر را به تعداد زیادی پرورش داده و پس از عقیم کردن با اشعه گاما در نواحی میوه خیز رها می کنند. تخم هائی که حشرات ماده جفتگیری کرده با نرهای عقیم شده در میوه می گذارند هرگز باز نمی شوند و بدین ترتیب نتایج بسیار خوبی در مبارزه با این آفت بدست آورده اند. کاربرد تله های نواری زرد رنگ در کاهش جمعیت مگس گیلاس در کرج نتیجه مطلوب داشته است .
براساس مطالعات انجام شده توسط زارع و شاهرخی مگس گیلاس مهمترین آفت خسارت زای این محصول در منطقه خراسان می باشد که گاهی تا 100 درصد محصول را از بین می برد و با استفاده از تله های نواری زرد رنگ خسارت آفت کاهش یافته است.