بیماریهای شاخه، میوه و برگ درخت گردو در ایران

بلایت باکتریایی گردو

نام دیگر بیماری: پوسیدگی مغز گردو، باکتریوز

بیماری بلایت باکتریایی یکی از جدی ترین بیماریهای برگ و میوه درخت گردو است که به خصوص در مناطق خنک و مرطوب به شدت خسارتزا است. عامل آن باکتری Xanthomonas arboricolapv. juglandis است که فقط به جنس جوگلانس حمله میکند. این باکتری گرم منفی، میله ای شکل به ابعاد 5/1-4/0 میکرون، معمولاً تکی، هوازی اجباری، کپسول دار و متحرک با یک تاژک قطبی است و کلنیهای زرد رنگی بر روی محیط آگار غذایی ایجاد میکند. هیدرولیز چربی و نشاسته از مشخصه های کلیدی در تشخیص این جنس است. در صورت عدم مبارزه شیمیایی در بهارهای گرم و مرطوب، میزان خسارت میوه به 80-50% میرسد و گاهی حتی یک گردوی سالم روی درخت باقی نمیگذارد. در مجموع، حداقل خسارت سالیانه میوه بدون احتساب خسارت مقادیر ناشی از ریزش اولیه میوه های نارس که غیر قابل اندازه گیری است، 10% برآورد میگردد.

نشانه های بیماری

کلیه بافتهای سبز درخت گردو به بیماری بلایت باکتریایی حساس هستند. خصوصیت کلی این بیماری ایجاد لکه های سیاه نکروزه بر روی برگ، میوه و شاخه های سبز است و گلهای نر و ماده را نیز آلوده میکند. در برگ، باکتری به کلیه بافتها اعم از رگبرگهای اصلی و فرعی، پارانشیم و دمبرگ حمله میکند. علائم بیماری در پارانشیم به صورت لکه های قهوه ای – سیاه چند میلیمتری که با هاله زرد رنگی احاطه شده اند دیده میشود که سپس نکروزه، قهوه ای و خشک میشوند. در مواردی، بیماری به حاشیه برگهای جوان صدمه میزند و موجب بد شکلی آنها میشود. همچنین خطوط سیاه رنگی در رگبرگها ایجاد میکند. برگهای آلوده اغلب روی درخت باقی مانده و منبع آلودگیهای تازه میشوند. در شاتون، باکتری بدانه های گرده را آلوده میکند و با آلوده کردن بساکها و محول گل آذین، موجب چروکیدگی، سیاهی و ریزش شاتون میشود. هر چه بافت جوانتر باشد، به این بیماری حساستر است. در شاخه های جوان، سبز، آبدار و ترد، لکه های سیاه چند سانتیمتری ایجاد میشود. این لکه ها معمولاً سطحی هستند اما گاهی به مغز شاخه نفوذ کرده تبدیل به شانکر میشوند. شانکرهای کمربندی، شاخه بالا دست خود را میخشکانند. در موارد معدودی، لکه ها از سرشاخه شروع میشوند و با حمله محدود سیستمیک، چند سانتیمتر از سرشاخه را از بین میبرند. بیمار بلایت میتواند میوه را در مراحل گل و میوه نارس مورد هجوم قرار دهد. در میوه، موجب چروکیدگی گل، ریزش میوه نارس و تشکیل لکه های سیاه، آبسوخته و فرو رفته در پوست سبز میشود. میوه هایی که در اوایل بهار آلوده شوند، معمولاً میریزند و گاهی به حدی ریزش شدید است که زمین پوشیده از میوه های نارس میشوند. آلودگی میوه قبل از بستن پوست چوبی آن موجب ریزش، سیاهی، پوکی و چروکیدگی مغز میشود.

چرخه بیماری

باکتری عامل بلایت در درون یا بر سطح جوانه، شاتون و احتمالاً شاخه های آلوده زمستان گذرانی میکند و در ابتدای بهار سال بعد هم زمان با آغاز رشد رویشی شروع به فعالیت و تکثیر میکند. لذا برگها، شاخه ها و شاتونهای تازه رسته از جوانه های آلوده، آلوده بوده و منبع اصلی آلودگی اولیه محسوب میشوند. باکتری عامل توسط قطرات باران، حشرات و گرده آلوده به سایر بافتهای سبز درخت انتشار می یابد. گرده های آلوده کلاله گل ماده را آلوده میکنند و در نتیجه میوه حاصله، آلوده است. راه اصلی انتشار این بیماری باران است و زمانی آلودگی ایجاد میشود که باکتری عامل بتواند در آب آزاد شنا کند.

کنترل بلایت

اقدامات زراعی

از زیاد روی در آبیاری، آبیاری بارانی و خیس کردن کلی یا جزیی تاج درخت که موجب افزاش رطوبت در باغ میشوند، خودداری کنید. هرس سبز در فصل رویشی موجب جریان بهتر هوا در لابلای شاخه ها و کاهش رطوبت هوا میشود. شاخه های آلوده باید بریده و سوزانده شوند.

کاشت ارقام مقاوم

کاشت ارقام و ژنوتیپهای مقاوم از مهمترین راههای کنترل بیماری بلایت است. نتایج آزمایشات انجام شده در مؤسسه تحقیقات اصلاح نهال و بذر نیز نشان میدهد که رقم Serr نسبت به ارقام Hartley و Chandlerو Franqutte و Pedro مقاومت کمتری نشان میدهد. مقاومت ذاتی، زمان گلدهی نیز در شدت بلایت مؤثر است زیرا ارقام دیر گل با فرار از بیماری، کمتر خسارت میبینند و اصولاً یکی از ملاکهای انتخاب ارقام مقاوم به بلایت، صفت دیر گل دهی است.

مبارزه شیمیایی

محور اصلی کنترل بیماری بلایت گردو استفاده از سموم حفاظتی مسی است و سم سیستمیک مؤثری برای آن شناخته نشده است. منبع آلودگی اولیه، برگها و شاتونهای آلوده است و حداقل 10⁵-10⁴ باکتری در درون هر جوانه آلوده وجود دارند. چندین نوبت متوالی محلول پاشی ضرورت دارد.

مقاومت ارقام زود، میان و دیر گل گردوی ایرانی به بیماری بلایت آفاتی که در آن مشارکت دارند

+ براساس Louise Flint (1982)

¹ گروه بندی براساس زمان گلدهی رقم Payne

² +++ = بسیار حساس، ++ = نسبتاً حساس، + = نسبتاً متحمل

در برنامه استاندارد، 7 نوبت محلول پاشی انجام میشود که در آن، نوبتهای اول تا سوم در مراحل تورم جوانه، 30-15 روز پس از نوبت اول و 15 روز پس از نوبت دوم (در ابتدای مرحله تشکیل میوه) انجام میشود. نوبت دوم باید قبل از باز شدن کلاله حداکثر 1% گلها انجام شود و اگر تا زمان گلدهی عقب بیفتد، ذرات مس روی کلاله ها نشته و مانع رشد دانه گرده میشوند که در نتیجه میوه تشکیل نمیشود یا به فاصله کمی پس از تشکیل، میریزد. نوبتهای چهارم تا هفتم براساس میزان بارندگی با فواصل 14-7 روز پس از تشکیل میوه انجام میشوند. در کلیه این برنامه ها، انجام نوبتهای اول الی سوم محلول پاشی ضروری است و نباید به خاطر احتمال گیاه سوزی سموم مسی به خصوص بردو، آن را به تعویق انداخته یا حذف کرد. بهترین زمان اولین محلول پاشی مرحله Prayer است که مصادف با 7 روز پس از تورم جوانه انتهایی میباشد. نوبت دوم محلول پاشی 7-5 روز پس از نوبت اول و به منظور کنترل باکتری در مابقی فلسهای باز شده انجام میشود. لازم است در ابتدای بهار، قبل و بعد از بارندگی شدید یا بارندگی ملایم اما طولانی نیز محلول پاشی انجام شود. غلظت مس طی 4-3 روز پس از باران شدید (90-40 میلیمتر) به زیر سطح کشنده میرسد که به معنی عدم حفاظت درخت است. سموم رایج در کنترل بیماری بلایت شامل اکسی کلرور مس و ترکیب بردو هستند. ترجیحاً از اکسی کلرور مس استفاده میشود. آنتی بیوتیک استرپتومایسین نیز مؤثر است اما قدرت جوانه زنی گرده را میکاهد و موجب ریزش میوه میشود. در ایران، با توجه به پایین بودن رطوبت نسبی، دو نوبت محلول پاشی با اکسی کلرور مس یا هیدروکسید مس، نوبت اول قبل از باز شدن کامل جوانه های گل و برگ (3 در هزار) و نوبت دوم پس از خاتمه گل (2 در هزار) توصیه میشود. همچنین میتوان از ترکیب بردو (2%) استفاده کرد که برای کاهش سوختگی میتوان 1% روغن به آن اضافه کرد.