ناهنجاریهای تغذیه ای و محیطی گردو

ناهنجاریهای تغذیه ای و محیطی

کمبودها و مسمومیتهای تغذیه ای

کمبود برخی عناصر ضروری (مانند بور و کلسیم) موجب افت کیفیت میوه و کاهش مقاومت به بیماریها و زیاد بود بعضی (مانند بور و کلر) موجب مسمومیت گیاه میشود. گرما، خشکی، شوری، بافت، عمق و اسیدیته خاک بر میزان حلالیت عناصر و رشد ریشه تأثیر گذاشته و قابلیت جذب گیاه را تغییر میدهد.

تشخیص کمبودهای غذایی

تشخیص وجود کمبودهای تغذیه ای توسط مشاهدات عینی، آنالیز خاک و آنالیز برگ انجام میشود.

غلظتهای بهینه و بحرانی عناصر غذایی در برگ گردو (برحسب وزن خشک) در اوایل تابستان (جولای)

اسیدینه خاک مبین قابلیت جذب عناصر است، اسیدیته پایین (pH کمتر از 5/5) موجب کمبود کلسیم، منیزیم، فسفر، مولیبدن و احتمالاً زیاد بودن آهن، منگنز و آلومینیوم میشود و اسیدیته بالا (pH بالای 5/7)، موجب غیر قابل جذب شدن آهن، روی، مولیبدن و کلسیم میشود. کمبود روی باعث ابلقی جزیی، ریزی و رزت برگها، کمبود پتاسیم موجب پیچ خوردگی و خاکستری شدن حاشیه برگچه ها و کمبود آهن موجب زرد – سفید شدن برگچه ها در بهار سال بعد میشود. کمبود ازت که علائم آن کاهش رشد شاخه، ریزی و رنگ پریدگی برگ، زردی و خزان زودرس است.

کلید ساده برای تشخیص کمبود مواد غذایی توسط مشاهدات عینی در گردو

کلید ساده تشخیص کمبود مواد غذایی توسط مشاهدات عینی

علائم کمبود ازت ابتدا در برگهای مسن تر دیده میشود که رنگ پریده شده و از نوک شروع به زرد شدن میکنند. سپس به تدریج بافت مرده شده و می میرند. گاهی مواد قرمز رنگی در برگ تشکیل میشود. تاج درخت تنک میشود و رشد رویشی کند و پنجه زنی ریشه کم میشود. درختان مبتلا زودتر از درختان سالم خزان میکنند و در بهار نیز زودتر شکوفه میدهند. کمبود ازت موجب افت عملکرد میشود. زیاد بود ازت باعث بافت مردگی حاشیه و سپس کل برگ میشود و بیمارهای برگ و شاخه را تشدید میکند. کمبود ازت با مصرف کودهای ازته قابل اصلاح است و پس از یک سال مصرف کود ازته سطح ازت برگ متعادل میشود اما دو سال طول میکشد تا عملکرد عادی شود. میزان مصرف سالیانه کودهای ازته در باغات گردو بین 200-50 کیلوگرم در هکتار (میانگین 100-75) متغیر است. در خاکهای شنی و کم عمق و باغاتی که حجم آبیاری کم است، بهتر است به جای 2-1 نوبت، دوز پایین تری در 8-6 نوبت مصرف شود.

عوامل تعیین کننده نیاز درخت گردو به کود ازته

کمبود روی

عنصر روی در ساختار بعضی آنزیمها، ساختار غشاء سلول و در سنتز بعضی هورمونها دخالت دارد. عنصر بر کیفیت میوه مؤثر است و میوه های دچار کمبود روی به تخریب اکسیداتیو حساس تر هستند. کمبود روی کل درخت را درگیر نمیکند بلکه فقط در چند شاخه محدود دیده میشود. شروع علائم در ابتدای بهار و به صورت تأخیر (تا یک ماه) در شکفتن جوانه های برگ و گل بروز میکند. برگ شاخه های متأثر کوچک، سبزرد و رزت مانند (تجمع برگها در نوک شاخه) میشوند. اندازه میوه های شاخه های متأثر نیز کوچکتر است. در خاکهای شنی، چالکود 5-5/2 کیلو سولفات روی (بسته به اندازه درخت) یا تزریق تحت فشار محلول سولفات روی در خاک اطراف ریشه مفید است. این فشار موجب میشود که سولفات روی در تماس با ریشه قرار بگیرد. افزودن 5/2-5/0 کیلو کلات روی (Zn-EDTA) به خاک قبل از آبیاری نیز مفید است. در خاکهای بسیار نرم یا قلیایی (pH بالای 5/7) باید چاله سولفات روی با 5/2 کیلوگرم گوگرد پوشانده شود تا روی به حالت محلول باقی بماند. اصلاح کمبود روی با محلول پاشی تاج (2-1 کیلوگرم روی در هکتار) نیز امکانپذیر است. اولین اسپری بعد از تمام شکوفه (معادل زمانی که رشد انتهایی 4-2 سانتیمتر بوده و برگها حالت قرمزی خود را از دست داده اند) انجام شود. نوبتهای دوم و سوم فقط در کمبودهای شدید و به فاصله 3-2 هفته انجام شود.

کمبود پتاسیم

عنصر پتاسیم در فعالیت بیولوژیک بسیاری آنزیمها و تنظیم فشار اسمزی سلول و باز و بسته شدن روزنه نقش دارد. علائم کمبود از اواخر بهار تا نیمه تابستان دیده میشود و مانند کمبود ازت، برگهای مسن ابتدا بیرنگ و سپس نوک و حاشیه آنها بافت مرده و پیچ خورده میشود و برگ به بالا تا میخورد. رنگ برگ در زیر ناحیه تاخوردگی (یعنی بخشی که الان بیرون است) خاکستری مانند (برنزی) میشود. برگهای متأثر اکثراً در وسط شاخه اند. ممکن است اندازه برگ، رشد رویشی، عملکرد، اندازه میوه و درصد دانه های پر شده نیز کاهش یابد. اصلاح عارضه کمبود پتاسیم در خاک شنی آسانتر از خاک نرم است. بدین منظور میتوان در بهار، به خاک شنی 200 کیلوگرم و به خاک رسی و سنگین، 750 کیلوگرم کلرید پتاسیم یا سولفات پتاسیم بر هکتار در دو سمت درخت یا در سیستم آبیاری اضافه کرد.

کمبود مس

عنصر مس مانند روی جزء ساختاری بعضی آنزیمها است. به علاوه در متابولیسم سلول نیز نقش دارد. کمبود مس به ندرت در گردو مشکل ساز است. علائم این کمبود عموماً در اواسط تابستان و به صورت چروکیدگی جزئی و سوختگی سرشاخه ها آشکار میشود. چنین سرشاخه هایی در انتهای تابستان می میرند. معمولاً پوست سبز میوه به شدت چروکیده میشود. عارضه کمبود مس با استعمال خاکی و محلول پاشی هوایی مس قابل اصلاح است. پنج نوبت اسپری هیدروکسید مس کمبود مس را ظرف یک سال برطرف میکند اما یک نوبت محلول پاشی یا 5-3 نوبت محلول پاشی با دوز تقلیل یافته تأثیر چندانی ندارد. محلول پاشی پاییزه سولفت مس نیز مؤثر است.

کمبود آهن

عنصر آهن برای سنتز کلروفیل، متابولیسم ازت، فتوسنتز و سنتز آنزیمهای مختلف لازم است. در عارضه کمبود آهن، برگها به خصوص برگهای انتهایی، از ابتدای بهار سبزرد هستند و گاهی شدت سبزردی به حدی است که سفید به نظر میرسند و در موارد شدید، حالت سوختگی پیدا میکنند و سپس می افتند. علائم کمبود آهن غالباً در خاکهای آهکی (سبزردی آهکی)، سنگین یا زه کشی ضعیف دیده میشود و به ویژه در بهارهای سرد و مرطوب شایع تر است. این عارضه با محلول پاشی کود آهن اصلاح میشود.

کمبود بور

بور در بسیاری از فعالیتها (مانند انتقال قند) و ساختارهای سلول (مانند غشاء و دیواره) و در انتقال و فعالیت بیولوژیک هورمونها نقش دارد. علائم کمبود بور از ابتدای تابستان که بور شروع به تجمع در بافت گیاه میکند، تا انتهای تابستان آشکار میشود. ابتدا نوک و سپس حاشیه برگها بافت مرده و در کمبودهای شدید، بافت مردگی به بین رگبرگها کشیده میشود و حاشیه برگ به بالا تا میخورد. گاهش شدت بافت مردگی به حدی است که به نظر میرسد برگها سوخته اند. درختان مبتلا کوتاه و کم رشد شده و به دلیل کاهش فاصله میانگره ها، رزت مانند (جارویی) میشوند. ممکن است سرشاخه ها دچار مرگ ناگهانی شوند. کمبور بور با اسپری برگ با افزودن کود بوراکس به خاک در پاییز قبال اصلاح است. مصرف 40-25 کیلو بوراکس بر هکتار در 5-3 نوبت در سال، کمبود را برطرف میکند. اسپری بور در انتهای زمستان گلها را تقویت و عملکرد درختان میوه خشک را می افزاید. استفاده زیاد ممکن است علائم مسمومیت ایجاد کند.

مسمومیت سدیم، بور و کلر

درخت گردو به غلظتهای بالای عناصر بور، سدیم و کلر حساس است و دچار مسمومیت میشود. زیاد بود این عناصر موجب سوختگی نوک و حاشیه برگچه ها از اواسط تا اواخر تابستان میشود. در موارد شدید، سوختگی به سرعت در ناحیه بین رگبرگی گسترش می یابد و تا انتهای تابستان، نوک یا بیشتر سطح برگ بافت مرده میشود. اگر آب منشاء مسمومیت است، باید منبع آن عوض شود و اگر خاک است، میتوان آنر را با آبیاری سنگین شست. افزودن کلسیم به خاک یا آب در تعدیل مسئومیت بور مؤثر است.

کمبود منیزیم

عنصر منیزیم نقش مهمی در ساختمان ملکول کلروفیل دارد. این عنصر برای فتوسنتز و سنتز پروتئین ها ضروری است و در واکنش آنزیمی متعدد در متابولیست انرژی سلول دخالت دارد. کمبود آن در درختان میوه خشکباری متداول نیست و به ندرت در خاکهای اسیدی دیده میشود. علائم کمبود از اواسط تا انتهای تابستان آشکار میشود. در نوک و حاشیه برگهای پائینی به خصوص آنهایی که روی شاخه های قوی هستند، نواحی متمایز سبزردی شبیه Vوارونه یا طرحی شبیه درخت کریسمس ایجاد میشود که به نکروز و قهوه ای تیره میشوند. همچنین در برگهای مسن تر، لکه های زرد بافت مرده بین رگبرگها ایجاد میشود.

کمبود منگنز

عنصر منگنز در برخی واکنشهای آنزیمی دخالت و در فرایند فتوسنتز نقشی مرکزی دارد. کمبود این عنصر معمولاً شیوع بالایی ندارد و بیشتر در خاکهای قلیایی و آهکی دیده شود. علائم در اوایل تا اواسط تابستان به صورت سبزردی بافت بین رگبرگی آغاز میشود که از رگبرگ میانی به حاشیه گسترش می یابد و طرحی کلروتیک شبیه خار ماهی ایجاد میکند. در مجموع، اندازه برگ به جز در کمبودهای شدید تغییر نمیکند.

کمبود فسفر

در این عارضه، رنگ برگهای جوان ابتدا سبز تیره و در نهایت بنفش مایل به قرمز میشود و سطح آنها چرمی میشود. رگبرگهای اصلی و دمبرگها قرمز شده و برگها در اوایل پاییز میریزند. کمبود شدید موجب کاهش رشد برگ و طول شاخه میشود. این عارضه با مصرف کود فسفر قابل اصلاح است.

کمبود گوگرد

نشانه کمبود گوگرد، زردی برگهای جوان به نحوی که رگبرگها روشنتر از بافت بین رگبرگی باشند، دیده میشود و برگها باریکتر از حالت معمول هستند.

کمبود مولیبدن

کمبود این عنصر موجب سبزردی برگهای جوان میشود.

یخ زدگی

درختان گردو در هنگام خواب زمستانه، سرما را به خوبی تحمل میکنند اما اگر برودت کمتر از ^oC 15- طولانی شود یا آغاز مرحله خواب زمستانه آنها به دلیل شرایط محیطی و فیزیولوژیک عقب بیفتد، ممکن است نتواند حتی دمای کمتر از ^oC 5/6- را نیز تحمل کنند. در این صورت بخشی از درخت به صورت غیر مترقبه خشک میشود، رنگ چوب بخشهای آسیب دیده قهوه ای تا سیاه شده و شکافهایی در آنها ایجاد میشود. درختان جوان ممکن است در بهار سال بعد رشد نکنند. به خصوص در خاکهای سبک شنی که سرما به سهولت نفوذ میکند، ممکن است ریشه ها نیز سرمازده شود. وجود رطوبت مناسب و گیاهان پوششی موجب کاستن برودت در شبهای سرد شده و عوارض یخ زدگی را کاهش میدهند. خاکهای نرم و مرطوب، در روز گرما را جذب و در شب به محیط پس میدهند اما خاکهای خشک و فاقد پوشش گیاهی سردتر هستند. لذا یک نوبت آبیاری به خصوص بارانی میتواند شدت سرمازدگی در مواقع خشک و سرد زمستان را بکاهد.

سرمازدگی بهاره

سرمای بهاره مهمترین نوع خسارت سرما در درختان گردو است که میتواند موجب مرگ شاخه و جوانه های گل و برگ شود. جوانه های نشکفته تحمل زیادی به سرما دارند اما به محض باز شدن، حساس میشوند. شکوفه و میوه جوان سیاه میشوند و میریزند. در شکوفه های به ظاهر سالم نیز تخمدان و مادگی اغلب پژمرده شده اند. سرشاخه های جوان، خشک و سیاه میشوند و آویزان می مانند. علت سرمازدگی بهاره وجود آب زیاد در بافتهای جوان جوانه و گل است که یخ میزنند خسارت سرمازدگی در شبهای سرد بادی که هوا جریان دارد کمتر از هوای سرد ساکن است. آبیاری بارانی، با ایجاد لایه نازک یخ روی شکوفه، جوانه و برگ آنها را محفظت میکند. همچنین پوشش گیاهی نیز شدت سرما را میکاهد. حساسیت درخت گردو به سرمازدگی به رقم و مرحله رشد نیز بستگی دارد.

بادزدگی

وزش بادهای خشک، تند و مستمر در بهار موجب ایجاد زخمهای کوچک و تیره ای در پهنه برگهای بیرونی میشود، آنها را خمیده و چین خورده میکند و بسیاری می ریزند. نوعی ابلقی نیز در برگ ایجاد میشود که شبیه کمبود روی است با این تفاوت که در کمبود روی برگها ریز می مانند. میوه های جوان ریزش کرده و بر اثر برخورد شاخه ها به یکدیگر، برگها پاره میشوند. وزش بادهای شدید به خصوص بعد از آبیاری میتواند موجب کج شدن یا افتادن درخت شود.

ریزش گلهای ماده

ریزش گلهای ماده یک عارضه فیزیولوژیک مهم در گردو است. در این عارضه، وقتی قطر میوه به 4-3 میلیمتر رسید، رشد آنها متوقف شده و پس از 2-1 هفته می ریزند. این ریزش به دلیل به آفت، بیماری یا فقر غذایی نیست بلکه ناشی از تجمع زیاد دانه گرده روی کلاله گلهای ماده است. این عارضه در همه ارقام گردو دیده میشود اما در رقم Serr به دلیل هم زمانی دوره انتشار دانه گرده با پذیرش گل، شدیدتر است. تکاندن شاتونها میزان ریزش را کاهش میدهد.

آفتاب سوختگی

میوه گردو در اثر تابش مستقیم و متوالی آفتاب تند دچار آفتاب سوختگی میشود. در این عارضه، پوست سبز در جهت رو به خورشید، چروکیده و تیره میشود و در آن لکه های چرمی به رنگ زرد تا قهوه ای تیره ایجاد میشود که در آفتاب سوختگیهای شدید فرو رفته میشوند. پوست شاخه های آفتاب سوخته سفید شده و اغلب ترک میخورد. درختان آفتاب سوخته ضعیف میشوند و به خشکی، فقر مواد غذایی، بیماری یا هرس حساس میشوند. نواحی آفتاب سوخته مکان مناسبی برای استقرار قارچهای پوساننده چوب اند که این قارچها نیز به نوبه خود موجب ضعف بیشتر درخت میشوند.

کپکی شدن میوه

در اواسط تابستانی کپکها به میوه هایی که در اثر آفتاب سوختگی، خشکی یا مگس میوه صدمه دیده اند حمله میکنند. عوامل فوق موجب چسبیدن پوست سبز میوه به پوست چوبی آن میشوند و در نتیجه کپکها میتواند از طریق بافت نرم دم میوه وارد آن شوند. اما در شرایط گرم و مرطوب، سریعاً تکثیر میشوند و بسته به جنس و گونه، شبکه میسیلیومی خاکستری – سفید رنگ با اسپورهای سبز آبی تا خاکستری – سیاه روی مغز میوه ایجاد میکنند. کپکی شدن مغز پس از شکاف خوردن پوست سبز میوه افزایش می یابد و باید میوه رسیده را سریعاً برداشت و پوست گیری کرده و کاملاً خشک نمود.

تگرگ

دانه تگرگ موجب ریزش و زخمی شدن برگ، گل، میوه و جوانه میشود. همچنین با زخمی کردن چوب و شاخه، راه نفوذ برخی بیمارگرها فراهم میشود.

میوه بی روغن

گاهی اوقات به خصوص وقتر بار درخت زیاد است، در برگهای واقع بر شاخه های پایینی و داخلی، ناحیه بین رگبرگی سبزرد و بافت مرده میشود و حالت نقش ببری پیدا میکند. چنین میوه هایی معمولاً چند هفته قبل از کامل شدن می ریزند و اگر هم نریزند، مغز آنها سفید و چروکیده شده و پوسته روی مغز تیره رنگ میشود. علت این عارضه دقیقاً مشخص نشده و احتمالاً نوعی عارضه فیزیولوژیک است. میوه های بیروغن بیشتر در ارقام Ashley, Payne, Vina و گاهی Serr دیده میشود.